Н.Багабанди: Гадаадад буй Монголчуудын сонгуульд оролцох асуудлыг хуульчлах хэрэгтэй

Гадаадад суугаа Монголчуудын сонгох эрхийн сэдвээр цуврал болгон нийтэлж буй блогтоо Н.Багабанди гуайтай хийсэн нэг ярилцлагыг тавьж байна. Тэр жил Багабанди гуай Индианагийн Их Сургуулийн хүндэт докторын зэрэг хүртэх болж, миний бие энэхүү ёслолд уригдсан билээ. Хайрт аавтайгаа, бас өөрийн нэг найзын хамт Чикагогоос Индианаполис хүртэл 5 цаг давхиснаа санахад сайхан. Цаг агаар таатай, замд цас бараг байхгүй тийм урин дулаан өвөл байв. Багабанди гуайтай анх удаа ийн уулзаад түүний талаарх урдын төсөөлөл маань нэлээд өөрчлөгдсөн юмдаг.

Чухамдаа 8 жил дараалан Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх ахуйдаа хэлээгүй үнэн үгсээ суудлаасаа буухынхаа өмнө хэлсэнд нь харамсдаг. Улс төрийн эрүүл бус тогтолцоо, авилгалын талаар, мөн МАХН-ын удирдлагын хуудууг уудалж УИХ-ын чуулганы нээлт дээр хэлсэн түүний үгс хэн бүхний хүсэн хүлээсэн тэр л үгс байжээ. Гэхдээ Better late than never гэж үг бий дээ. Миний хувьд сургуулиа төгсөөд шинэ ажилдаа ороод удаагүй байв. Сонингийн маань эрхлэгч Номинчимэд ах түүнтэй өөрөө ярилцлага хийх төлөвлөгөөтэй байсан авч намайг орондоо яв гэж хэлсэн нь бодвол залуу хүн юм үзэж нүд тайлаг гэж бодсоных байх гээд түүнд дотроо их баярлаж билээ. Анх удаагаа төрийн ийм том түшээтэй уулзаж ярилцлага авах болсондоо багагүй сэтгэл догдолж, өөрийн эрхгүй сүрдэх, хүндэтгэх сэтгэл төрсөн.

Линколн зочид буудлын тансаг сайхан өрөөний тавилгын хийц, тохижилт нь яах аргагүй royal, уран зургууд нь цаанаа нэг эртний шинжтэй, жаазны хээ, хийц нь хүртэл гоё ганган ажээ. Зурагтаар бараг огт инээж харагддаггүй ноён ерөнхийлөгч маань биеэр уулзах үед анзаарснаар бол зурагтанд гардагаас олон, дээр нь их сайхан инээдэг хүн байв. Нам тайван дуугаар, хэлэх үгээ маш их тунгааж, нэгээхэн сул үггүйгээр, оновчтой, тодорхой ярьж суухуйг нь хараад бахархах сацуу Монгол улсын маань Ерөнхийлөгч хүн юм чинь ингэж ч ярихаас яахав, мөн сайхан аа гэх бодол төрж, бусад ярианаас нь түүх, өв уламжлалын талаар гүн мэдлэгтэй хүн болохыг нь мэдэж авсан. Нэлээд сүүлд маш туршлагатай дуун хөрвүүлэгч, дипломатч Баасан гуайтай ярьж ахуйд манай улстөрчдийн дундаас Багабанди гуай хамгийн их оновчтой, тодорхой ярьдаг учраас төрийн айлчлалын нь үеэр орчуулга хийхэд хамгийн амар, таашаалтай байдгийг дурдсан. Харин Очирбат ерөнхийлөгч, Гончигдорж нарын яриаг орчуулахад их төвөгтэй байдаг гэнэ. Anyways, баахан буу халсан байна нэг мэдсэн чинь :)

Н.Багабанди: Гадаадад буй Монголчуудын сонгуульд оролцох асуудлыг хуульчлах хэрэгтэй

Америкийн Монголчуудын “Даяар Монгол” сонины №79
12/17/2005 - Saturday
______________________________________________________________

Д.Сайнбаяр: Гадаадад суугаа Монголчуудын эрх ашгийг хөндсөн гурван асуудлаар таны үзэл бодлыг сонсмоор байна. Сүүлийн арван жилд гадаадад 120,000 иргэд буюу УИХ-н сүүлийн сонгуулийн дүнтэй харьцуулбал нийт сонгогчдын 10 орчим хувь нь гадаадад гарчээ. Энэ миграц энэ эрчээрээ явбал хэдэн жилийн дараа сонгогчдын 20-30% нь гадаадад сууж байх магадлалтай. Та улс төрч хүний хувьд, МУ-иргэн хүний хувьд гадаадад суугаа Монголчуудын сонгуульд оролцох эрхийн асуудалд ямар үзэл бодолтой явдаг вэ?

Н.Багабанди: Сонгуулийн хууль шинэчлэгдэх ажил УИХ аар - ид яригдаж байна. Ямар сонгуулийн системтэй болох вэ, ямар хуулиар сонгуулиа явуулах вэ гэдэг л маргааны хүрээнд байна. Уг нь энэ хэлэлцэгдэж буй хуулийн хүрээнд энэ асуудлыг шийдчихвэл зүгээр юм. Ноднин намайг АНУ-д айлчлах үед тавьсан гурав дөрвөн гол асуудлын нэг нь энэ байлаа. Энэ асуудлыг судлаж үзэхийг УИХ, холбогдох байгууллага, хүмүүст тавьсан. Техникийн хувьд боломжгүй зүйл байхгүй. Бусад улс орнууд ч гадаадад суугаа иргэдээ сонгуульд оролцуулаад, саналыг аваад нэгтгээд явдаг туршага бий. Манайд урьд нь ийм уламжлал байгаагүй, гадаадад суугаа монголчууд их цөөхөн байсан. Энэ асуудлыг цаашид нь судалж үзээд шийдэж болох асуудал л гэж бодож байгаа. Бас шийдээсэй гэж хүсч байна. АНУ болон бусад оронд байгаа монголчууд маань тодорхой төвлөрүүлэлтэд бөөгнөрч, зохион байгуулалтад орж байна. Гадаадын аль ч улс орны цагаачдын зам мөр тэгж л явдаг жамтай. Энэ л замаараа бид явж байна. Явцын дунд шийдэгдэх байх. Санал авна гэдэг ойлголт маань цаг үеэ дагаад их өөрчлөгдсөн байна. Yүнийг хуульчлах л хэрэгтэй.

Саяхан АНУ-дах Монгол иргэдийн төлөөлөл UBS TҮ-гээр энэ асуудлыг хөндсөн шууд нэвтрүүлэгт оролцсон. Монгол талаас оролцсон СЕХ-ны Сүхбаатар гуайн ярьж байгаагаас харахад энэ талаар хийсэн системтэй судалгаа, бэлтгэл ажил хангалтгүй байгаа санагдсан. Хууль батлагч УИХ-н гишүүд маань энэ асуудлаар хэр мэдээлэлтэй байдаг вэ?

Тэрнийг би сайн нарийн хэлж мэдэхгүй байна. Ер нь бол техникийн л асуудал бий. Байнгын ЭСЯ сууж буй газруудаар дамжуулж үүнийг хэрэгжүүлэхэд нэг их хөрөнгө мөнгө ороод байх асуудал гайгүй байх. Ер нь боломжтой юу гэвэл боломжтой. Хийх асуудлын л нэг. Гадаадад суугаа Монголчууд үндэсэн хуулиар олгогдсон сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх эрхтэй.

Олон монгол үр сад харийн оронд төрж өсч байна. Өндөр боловсролтой, мэргэжилтнүүд амьдралын шалтгаанаар харийн иргэн болох нь ихэсчээ. Давхар иргэншлийн асуудалд та яаж ханддаг вэ?

Харьяатын хууль батлагдаж байхад ийм олон хүн гадагшаа гарчхаагүй байсан. Энд ирсэн гэр бүлээс хүүхэд төрөөд тэр нь хаана харьяалагдах вэ гэдэг тийм зовлон бэрхшээл бол байсангүй. Амьдрал үргэлжилж буй учраас амьдралд цоо шинээр олон том асуудал урган гарч ирж байна. Тэр олон асуудлыг тухайн үед нь шийдэж явахгүй бол хуримтлагдаад дараа нь шийдэхэд их бэрхшээл учруулдаг. Түүний нэг нь энэ асуудал.

Би ноднин жил АНУ-д айлчилсны дараагаар Гадаад хэргийн яам, иргэдийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, МУ-ын Yндэсний Аюлгүй Байдлын Зөвлөлийн ажлын албанд хандаж Монгол улсын эрх ашгийн үүднээс энэ асуудлыг яаж шийдвэл зохихийг судлан үзэж, YАБЗ-д оруулахыг үүрэг болгосон. Энэ асуудал тодорхой хэмжээнд судлагдсан. Тодорхой хэмжээнд ЗГ, УАБЗ-н түвшинд хэлэлцэгдэж, яавал зүйтэй вэ гэдгийг бодлогын хэмжээнд боловсруулж, тодорхой шийдэлд хүрэх байх. Энэ бол үндэсний аюулгүй байдлыг хамарсан их ярвигтай асуудал л даа. Хожмын өдөр дааж давшгүй сөрөг үр дагавар гарах байдалд хүргэхээргүй байх тийм хувилбарыг сонгож, эцсийн шийдэлд хүрэх нь чухал. Буруу жишиг тогтоовол засахад их хэцүү болно.

Та хоёр удаа Ерөнхийлөгчөөр сонгогдон ажиллахдаа Монголын дээд боловсролын системийг сайжруулах тал дээр их анхаарч ажиллаж ирсэн. Гадаадад сураад төгсч буй оюутан залуусын мэдлэг, нөөц бололцоог Монгол улсын хөгжилд ашиглах бодлогын хүрээнд харилцан мэдээлэл солилцох үндэслэлд түшиглэж оюутнуудын хаана, ямар мэргэжилээр сурч байгааг бүртгэдэг мэдээллийн сан ер нь бий юу?

Энэ тал дээр сүрхий доголдож байна гэж би боддог. Гадаадад их өндөр өртгөөр, төрийн тэтгэлэгээр сурч буй оюутнууд, мастерын сургалтанд суралцаж буй оюутнууд, эрдэм шинжилгээний ажил хийж буй хүмүүс Монголын хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтэнд нийцсэн мэргэжлээр суралцаж мэргэшвэл их хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл ЗГ, Боловсролын Яам захиалагч болоод, хэдэн жилийн дараа манайд ийм ийм мэргэжилтнүүд хэрэгтэй болно гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллавал сайн. Хүн болгон монголд эдийн засагч хуульч гэх мэт түгээмэл болсон мэргэжлээр их сурч байна. Тийм мэрэгжилтэнүүдийг бэлддэг хангалттай тооны их дээд сургуулиуд Монголд байна. Уг нь гадаадад сурч буй оюутнууд маань Монголд байдаггүй, дотоодын их дээд сургуулийн хөтөлбөрөөс давсан, үйлдвэрлэл, технoлoгийн нарийн мэргэжлээр суралцвал манайд хэрэгтэй байна. Хэн хаана ямар мэргэжлээр сурч байна гэдэг мэдээлэл ЭСЯ, Боловсролын яамдад тодорхой түвшинд байгаа. Харин хувиараа суралцаж буй оюутнууд тэр бүртгэлд хамраагүй байгаа гэж бодож байна. Боловсролын тогтолцооны хүрээнд нэгдсэн мэдээллийн сантай болоод, мэргэжилтнийхээ захиалгыг өгөөд, ингээд сургах юм бол их үр өгөөжтэй. Хуучин системийн бүх юм буруу биш шүү дээ. Энэ ирэх таван жилд ийм мэргэжилээр тэдэн хүн Оросод, тийм мэргэжилээр тэдэн хүн Чехэд гээд сургана, таван жилийн дараа тийм үйлдвэр ашиглалтад орно, төдий тооны инженэр хэрэгтэй гэдгээ сайн мэдэж төлөвлөдөг байж. Одоогийн системд маань тийм бодлого бий байх, гэхдээ бололцоогоо бүрэн ашиглаж чадахгүй байна. Энэ асуудалд бол шүүмжлэлтэй хандахаас өөр аргагүй. Та бүгд энэ асуудал дээр шүүмжлэлтэй хандаж надаас асууж байгаа байх. Yүн дээр бол надад санал зөрөх юм алга.

Даяар Монгол сонин болон Цахим Өртөө сүлжээний уншигч оюутан залууст хандаж та үг хэлнэ үү.

Мoнгoлд мэргэжилтэн их үнэтэй болж байна. Монголд өндөр боловсролтой, нарийн мэргэжил эзэмшсэн, хэл ус сайтай, хамгийн гол нь ажлын чадвартай хүмүүс маш их эрэлт хэрэгцээтэй байна. Ямар ч мэргэжил эзэмшсэн бай, тухайн мэргэжилээ төгс эзэмшсэн, хэнээс ч дутахгүй ажиллах чадвартай, ажлын ёс суртахуун, ёс зүйтэй, сэтгэл гарган ажиллах тийм хүмүүжлийг олж чадсан хүнд бол мэргэжлээс үл хамааран манайд зах зээл бол нээлттэй байна. Хөдөлмөрийн зах зээлд ийм чадвартай залуус дутагдалтай байна. Ер нь нийгмийн бүх салбарт дутагдалтай байна. Сайн, чадвартай хүн их ховордсон байна шүү дээ. Тийм чадварлаг мэргэжилтэн хаана ч гүйлгээ сайтай байна. Хамгийн гол нь сайн суралцах хэрэгтэй. Тодорхой зорилготой байгаасай. Зөвхөн диплом авах гэж төгсөж буй бус, төгсөөд би юу хийх вэ гэсэн хэтийн зорилго, алсын хараатай сурч чадвал л сайн. Тэртусмаа дипломийн ажил, эрдмийн зэрэг цол горилсон сэдвийн сонголт нь эргээд ирээдүйд ажиллах ажилтай нь сүрхий сайн уялдсан байвал их хэрэгтэй болно.

Танд гялайлаа.