Берлиний хана ба АМЕРИК үзэл санаа

Өнөөдөр Берлиний хана нурсны 20 жилийн ойн түүхэн өдөр тохиож байна. Цахим өртөөний имэйл сүлжээгээр германд төгссөн Отгочулуу андын маань сэтгэл хөдөлгөсөн сайхан сэтгэгдэл иржээ. Тийм ээ. Энэ үед Улаанбаатарын хана, Москвагийн хана, бүх социалист нийгмийн хана хамт нурсан юм шүү. Хүн төрөлхтний түүхэнд хамгийн том эзэнт гүрнийг (the largest contiguous land empire) цогцлоосон Монголчууд бид тэр л өдрүүдэд дахин сэрсэн гэлтэй. Талархах хүмүүс олон бий. Гэхдээ ардчиллын эцэг Америкчуудад бид баярлах ёстой. Америк мөрөөдөл, америк үнэлэмж, америкийн Тусгаар тогтнолын тунхагт хүн төрөлхтөн баярлах ёстой. Америк хүн гэхээр пуритан, пилгримчүүд, протестантууд эсвэл индиан, англи, ирланд, герман, франц, итали, мексик, португали... гэхээсээ БҮХ ДЭЛХИЙН ХҮН ТӨРӨЛХТӨНИЙ НЭГДЛИЙГ-ийг би төсөөлдөг. Америк гэхээр Эллисийн арлын эрэг дээр ертөнцийн зовж шаналсан иргэдийг бамбар асаан угтсан ЭРХ ЧӨЛӨӨ-г би төсөөлдөг. Америк гэхээр хүн төрөлхтний хүч чадал, авьяас билэг, оюуны сор, тэдний цогцийг би төсөөлдөг. Энэ утгаараа АМЕРИК бол онцгой "үндэстэн". Америк цус нь Ари цус биш. Америк ген нь нэг үндэстнийх биш байдгаараа бусад бүх үндэстнээс онцлог. Америк үзэл санаа нь нэг үндэстний үзэл санаа байдгүйгээрээ онцлог. Бурхны CHOSEN ард түмэн гэж байдаг бол АМЕРИКЧУУД бол chosen people юм. Яагаад гэвэл тэнд бүх үндэстэн багтдаг учир. Ямар сайндаа монголын орчин цагийн библийг монгол хэлнээ хөрвүүлэлцсэн Батжих ах маань БИ ХЭЗЭЭД Л АМЕРИК ХҮН БАЙСАН гэж ярих дуртай байхав. Тэр хүний үзэл санаа хэзээд АМЕРИК байсан юм. 80 аад онд МУИС-ын физикийн ангиас хөөгдөхдөө ч тэр америк үзэл санаанаасаа болж хөөгдсөн байдаг. Берлиний хана нурахад олон хүн оролцсон ч түүхэн энэ цаг үеийн хүнд цагт эгнэшгүй том үүрэг гүйцэтгэсэн нэгэн хүмүн байдаг. Тэр бол Ich bin ein Berliner гэж хэлсэн Жон Кеннеди, Престройка хэмээн улаан талбайд тунхагласан Горби ч бус, харин Роналд Рейган байлаа. (Роналд Рейганыг насан өөд болоход бичсэн tribute өгүүллийг эндээс сонирхоорой.) Түүхэнд нэг хүний оршихуй (роль) маш чухал байдгийг тэр дахин нотолж чадсан билээ. Сайн сайхан дандаа ялдаг. Ардчилал, эрх чөлөө, иргэний нийгэм мандтугай! Америк бол миний хоёр дахь эх орон. Эх орон гэдэг бол үзэл санаа юм! Берлиний хана нурсны 20 жилийн ойн мэнд! Монголд ардчилал хөгжсөний 20 жилийн баярын мэнд!

Oбама Маккэйн хоёрын халз тулаан

Обама Эллений шоун дээр бүжиглэдэг ч яахав. Харин энэ бол... хаха, awesome stuff!

АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль буюу улс төрийн эргэн тойронд

нэртэй комментарийг одоогоос яг 4 жилийн өмнө Америкийн монголчуудын Даяар Монгол сонинд хэвлүүлж байснаа өнөөдөр PC-гээ ухаж оллоо. Тэр үед БНН-ын үндэсний чуулганыг Fox channel-аар үзээд бичиж байсан санагдана. Харин нөгөө талд алдарт Обама АН-ын үндэсний чуулганаар "үнэхээр бут авсан" илтгэл тавьж байлаа. Хэн ч үл мэдэх Обамагийн 2004 oнд Жон Керриг дэмжиж тавьсан илтгэлийг сонссон хүн болгон түүнийг дараагийн ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших ЁСТОЙ хүн юм байна гэж бодсон юм шүү. Би ч тэгж бодсон. Бурхны тааллаар болдог юм болдогоороо болж Обама ч энэ жил нэр дэвшиж, маш амжилттай явааг харахад сэтгэл тэнэгэр байна. 2004 онд чухамдаа хаанаас хэн гараад ирэв гэмээр гайхамшигтай илтгэл тавьж, улстөрийн жинхэнэ од болсон Барак Обамаг Jay Leno-гийн Late night show-гаар уригдан ороход тэр ингэж ярьсан нь санаанд тод үлджээ: 2000 онд мөнгөгүй ажилгүй байсан Обамаг найз нар нь чи юутай ч болсон Los Angeles явж АН-ын National Convention-руу оч, хүн хартай уулз гэж зөвлөжээ. Ингээд LАX-ын онгоц буудалд буугаад түрээсийн машин авах гэтэл бүх зээлийн картын нь лимит дууссан буюу 0 заасан байжээ. (LA-д бол машин унахгүй л бол бүх газар нь тийм хол газар л даа. Такси болохоор хэт үнэтэйдсэн биз.) Аргаа барсан мань хүн банк руу утасдаж зээлийн картынхаа мөнгөний лимитийг өсгөв. Ингээд жаахан мөнгөтэй болсон мань хүн машин түрээслээд 2000 оны АН-ын үндэсний чуулганыг Лос Анжелесын Staples center (нөгөө LA Laker's ийн дэвжээ) -т үзэхээр очжээ. Гэтэл мандат ч байхгүй байсан түүнийг хамгаалагчид үл нэвтрүүлсэн тул Staples center-ийн эрчүүдийн 0-ын өрөөн дахь телевизээр АН-ын үндэсний чуулганыг анх үзсэн гэдэг. Сонин юм шүү, тэр үед 0-ын өрөөнд зогсохдоо мань хүн чухамдаа дараагийн үндэсний чуулганаар тэр өндөр индэрээс улс орныг доргиосон илтгэл тавьж итгэл найдварын од болохоо мэдэж байсан болов уу? Мөн 8 жилийн дараа болох үндэсний чуулганаар өөрөө АНУ-ын ерөнхийлөгчид нэр дэвшээд явах юм чинээ санасан болов уу?

Обама бол миний мэдэх хамгийн гайхамшигтай хүмүүсийн нэг билээ. Ерөнхийлөгч болно байх аа гэж би дотроо залбирч байна. Ингэхэд Обама ерөнхийлөгч болох эсэх нь дэлхийн нөгөө бөөрөнд суугаа бидэнд хамаатай гэж үү? Well, дэлхийн шинэ удирдагч хэн болох нь бидэнд хамаатай. Обамагийн санал болгож буй дипломат бодлого Монгол улсын эдийн засагт ч хамаатай. Тэр тусмаа залуу хүмүүст Audacity of hope -ыг энэ хүн бэлгэддэг билээ.

Ажлын минь нэг анд АНУ-ын сонгууль яаж явагддаг тухай асуусанд хариу болгох үүднээс амбасан үеийн нэг бичвэрээ энд орууллаа. АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль ямар маягаар явдаг гэдгийг сонирхож буй бол нийтлэлийн доор буй Сонгуулийн коллегийн тухай хэсгээс уншаарай. Ажлын шинэ долоо хоногт тань амжилт хүсье!

---

АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль буюу улс төрийн эргэн тойронд
Д. Сайнбаяр /Чикаго/ 2004-9-5 - Даяар Монгол сонин

Өнгөрсөн долоо хоногт дөрөв хоног Нью-Йoрк хотын Мадисон Скүар Гарденд үргэлжилсэн АНУ–ын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн Бүгд Найрамдах Намын үндэсний чуулганыг эсэргүүцэж тус хотод ойролцоогоор 500 мянган иргэд жагсаал цуглаан хийсэнтэй холбогдуулж Нью-Йoркын 36000 цагдаа нар өдөр шөнөгүй ажил үүргээ гүйцэтгэжээ. Мөн Жорж Бушийн засгийн газрын гадаад, дотоод бодлогыг эсэргүүцэж өөр өөрийн гэсэн өвөрмөц маягтай эсэргүүцлийн жагсаал, цуглаан өрнөж 1800 орчим хүн баривчлагдав. Зарим нь энх тайвныг бэлэгдэн гэрэл асааж, дайныг эсэргүүцэн дайнд алуулсан мэт гудамжинд хэвтэж, зарим нь Жорж Бушийг эсэргүүцэн шог ая дуу зохион дуулцгааж, усны хувцастай бүсгүйчүүд дотоожин дээрээ эсэргүүцлийн үгс бичицгээжээ.

АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө сонгуульд өрсөлдөгч намууд намынхаа үндэсний чуулганыг зохион байгуулдаг тогтсон уламжлалтай. Уг чуулганы үеэр намууд намынхаа чиг шугам, хөтөлбөрөө олон нийтэд танилцуулж, ерөнхийлөгч болон дэд ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчид нь намынхаа нийт дэмжигчдийн сонголтыг хүлээн авснаа албан ёсоор нийтэд зарлах ёстой боловч үнэн хэрэгтээ сонгуулийн маш их шуугиан дэгдээсэн компанит ажил болон хувирч, олон нэртэй улс төрчид чөлөөт индэр дээр сонин гайхалтай илтгэл тавьж, эсрэг намынхаа нэр хүндийг унагах том чуулган болдог. Мэдээж хуучны адил АН, БНН-ын чуулган маш шуугиантай болж өнгөрөв. Зарим телевизийн сурвалжлагчид аль нам нь олон шаар хөөргөсөн бэ гээд маргах нь хөгтэй.

Энэ жилийн ерөнхийлөгчийн сонгуульд үндэсний аюулгүй байдал, террoризмийн эсрэг тэмцэл, Иракийн дайн, гадаадынханд алдаж буй дотоодын ажлын байр болон эрүүл мэнд, тэтгэвэр тэтгэмж, татварын бодлого, даатгалын систем, боловсрол гэх мэт асуудлууд компанит ажлын гол цөм болсон чухал сэдвүүдийн тоонд орж байна. Харин бусад улсын ерөнхийлөгчийн сонгуулиас ялгарах нэг зүйл ажиглагдсан нь АНУ-ын ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч нь улс орны дотоодын асуудал гэхээс гадна дэлхийн энх тайван, эрх чөлөө гэж дэлхий нийтийн эрх ашгийн өмнөөс үг хэлж зогсох нь аргагүй л том орны том удирдагч юм даа гэж бодогдмоор.

***

Таван долоо хоногийн өмнө болсон Ардчилсан Намын үндэсний чуулганы дараа олон агентлаг, хэвлэл мэдээллийн албанаас сонгуульд АН-ын Жон Керригийн төлөө санал өгөх сонгогчидын тоо нэмэгдсэн эсэхийг тооцох санал асуулга явуулахад онцын өөрчлөлт гараагүй буюу Жон Керри нэгээс хоёр хувиар тэргүүлсэн хэвээр байв. Харин БНН-ын чуулганы дараа Тайм сэтгүүлийн явуулсан санал асуулгад оролцогчдын 52% нь Жорж Бушд, 41% нь Жон Керригийн төлөө саналаа өгнө гэж гарлаа. Энэ нь өнгөрсөн хавраас хойш эхэлсэн хоёр намын сонгуулийн компанит ажлын дүнд хамгийн хол зөрүүтэй гарсан санал асуулгын дүн болж байгаа юм.

БНН-ын чуулганд Калифорни мужийн амбан захирагч Арнолд Шварценнегер, сенатoр Жон Маккэйн, Нью-Йорк хотын амбан захирагч асан Рюди Жулиани, дэд ерөнхийлөгч Дик Чени, ерөнхийлөгч Жорж Буш нарын илтгэл олон хүнийг байлдан дагууллаа. Гэтэл Жоржиа мужийн амбан захирагч асан, АН-аас сонгогдсон сенатoр Зэлл Миллер өөрийн намаас нэр дэвшигдсэн Жон Керригийн эсрэг БНН-ын чуулганд ирж илтгэл тавьсан нь энэ чуулганы гол сенсаци боллоо. Тэрээр илтгэл тавих тавихдаа бүр маш их эрч хүчтэй, уран илтгэл тавьж, илтгэлдээ Жон Керригийн хамаг муу муухайг илчлэх зорилго өвөрлөж, Жон Керригийн улс төрийн нэр хүндийг унагаах маш хатуу ширүүн үгсийг Америкийн өмнөд мужийн аялгаар хэлж, шүд зуусан уур омгоор хайр найргүй довтолж байлаа. Тэгээд ч тэр санасандаа хүрсэн нь олон хэвлэл мэдээллийн агентлагаас гаргасан судалгаанаас харагдаж байна. Зэлл Миллер хэлсэн үгэндээ “…Жон Керри бол ерөнхийлөгчийн албан тушаалд тохирохгүй ямар ч туйлбаргүй этгээд… АНУ -ын үндэсний аюулгүй байдлыг НҮБ бус АНУ, Парис бус Вашингтон шийдэх ёстой…” гэж ярьлаа. Ямартаа ч Жорж Буш, Дик Чени нар илтгэлээ тавихаас өмнө АН-ын нэр хүндтэй сенатoраар өөрийнх нь намаас нэр дэвшиж буй Жон Керрийг сайн муулуулж, Жон Керригийн нэр хүндийг унагаах гол зорилгоо гүйцэлдүүлж “замаа засаад” авсан нь маш ухаалаг алхам болсныг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй.

***

БНН–ын үзэл баримтлал нь чөлөөт зах зээлт капитализм, үндэсний үзэл, шашинлаг сэтгэлгээ, консерватив, милитарист үзлээр томъёологддог. Билл Клинтоны засгийн газар төсвийн арвин нөөцтэй, эдийн засгийн тогтвортой улс орныг Жорж Бушд хүлээлгэн өгсөн авч Жорж Буш одоогийн байдлаар олон тэрбум долларын төсвийн алдагдалтай ажиллаж байгаа билээ. Хэдийгээр сүүлийн нэг жилд шинээр 1.7 сая хүн ажилд орсон авч, Буш засгийн эрхэнд гарснаас хойш 1 сая орчим хүн ажлаа алдсан хэвээр байна. 9 сарын 11-ний явдлаас хойш Америкийн эдийн засаг уналтанд орж, Иракийн дайнд асар олон тэрбум доллар зарцуулсан, дээр нь иргэдийн орлогын татварыг багасгаснаас төсвийн алдагдалд орж байна гэж шинжээчид үздэг. Гэтэл Жорж Бушийн эдийн засгийн бодлого бол том, дунд оврын бизнесийн орлогын татварыг багасгаж, Америкийн том корпорациуд, баячуудын татварыг хөнгөлснөөр олон хүний ажлын байрыг хамгаалах, нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн үзэл баримтлал юм. Харин АН-ын Жон Керри энэ бодлогыг эрс буруушааж, гадаад бодлого, дотоодын эдийн засгийн бодлогыг өөрчлөх зорилттой байгаа юм. Жон Керригийн сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт хүн амын хамгийн баян чинээлэг 2% буюу жилийн 200,000 доллараас дээш орлоготой хүмүүсийн татварыг Бушын засгийн эрхээс өмнө байсан тэр хэмжээнд буцаан нэмэгдүүлж ядуу, дундаж орлоготой иргэдийн татварыг хөнгөлөх бодлого баримталж байгаа билээ.

Жон Керригийн нэр хүндэд том цохилт болж байгаа сэдэв бол түүний Сенатад байх хугацаандаа үндэсний аюлгүй байдлын асуудалтай холбогдсон хууль, тогтоомжинд өгсөн олон саналын тайлан юм. Хэдийгээр түүнийг Патриот актыг (Patriot Act) гаргахад дэмжиж санал өгсөн боловч одоо Иракийн дайныг буруушааж байна гэж БНН-ын улс төрчид гуйвуулга хийж “хоёр нүүртэй улс төрч” гэж цоллон олон түмний бодлыг өөрчлөх тактик хэрэглэж байгаа. Харин Жон Кeрри бол “Жорж Буш ард түмнийг хуурч Иракын дайнд оруулсан. Иракийн дайнд олон улсын дэмжлэгийг хүлээн аваагүй учраас олон улсад АНУ-ын нэр хүнд асар ихээр унасан” гэж БНН-ын дипломат бодлогыг шүүмжилж байгаа юм. Анхлан Жорж Буш Иракын дайнд 1 тэрбум доллар зарцуулна гэж мэдэгдсэн авч, одоогийн байдлаар 200 орчим тэрбум доллар зарлагадаад байгаа юм. Иракын дайнаас хойш дэлхийн олон улсын ард түмний дунд явуулсан судалгаанаас үзэхэд Жорж Бушийн нэр хүнд маш муудаж, АНУ-ын түүхэн дэх олон улсад хамгийн нэр хүнд муутай ерөнхийлөгч болж тодроод байгаа нь АН-ын сонгуулийн компанит ажилд их хэрэг болох баримт болжээ.

АН-ынхан Жон Керригийн санал буурсан үзүүлэлтийг түр зуурийн үзэгдэл гэж үзэж байна. Хэдийгээр Жон Керри олон нийтийн саналаар үзүүлэлт доогуур байгаа боловч сонгуулийн коллегийн дүнгээр бол Жорж Бушаас илүү үзүүлэлттэй байгаа. Харин БНН-ынхан дараагийн сонгуульд хэний нэрийг дэвшүүлэх вэ гэж зарим телевизийн сувгаар маргаж, өөрснийгөө ялсан мэт ард түмний сэтгэл зүйд нөлөөлөхийг хичээж байна. Ямар ч байсан 9 сарын 30-нд Флорида мужид эхлэх ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчдийн дунд олонд нээлттэйгээр гурван удаа явагдах халз мэтгэлцээний дараа олон зүйл тодорхой болох биз ээ.

* Сонгуулийн коллегийн тухайд

АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль бол үндэсний хэмжээнд явагддаг цорын ганц сонгууль авч шууд бус сонгууль гэдгээрээ олон орны ерөнхийлөгчийн сонгуулийн системээс онцлог ялгаатай юм. АНУ-ын Конгресс дахь Сенатын танхимд нийт 100 гишүүд буюу муж бүрээс 2 сенатoр, харин Төлөөлөгчдийн танхимд 435 гишүүн буюу муж бүрийн хүн амын тооноос шууд хамаарсан төлөөлөлтэй байдаг. Сонгуулийн коллегийн (Electoral college) гишүүдийн тоо муж тус бүрээс сонгогдсон сенатoрын тоо, Төлөөлөгчдийн танхимын (House of Representatiүes) гишүүдийн тоо, мөн Колумбын дүүргийн одоогийн 3 гишүүд буюу хамгийн цөөхөн төлөөлөгчтэй мужаас илүүгүй тооны гишүүдээс бүрдэнэ. Энэ жилийн ерөнхийлөгчийн сонгуульд нийт 538 сонгуулийн коллегийн гишүүд оролцох юм. Сонгууль мажоритар системээр явагддаг тул сонгуулийн коллегийн гишүүдийн хамгийн олон санал буюу 270-аас дээш санал авсан нь ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялах юм. Сонгуулийн Коллегийн гишүүдийг муж бүр янз бүрээр сонгодог. Улс төрийн намууд муж тус бүрдээ намын хурал, чуулганаар Конгрессын гишүүн бус хүнийг коллегийн гишүүнээр нэр дэвшүүлдэг. Намын дарга эсвэл ерөнийлөгч, дэд ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчтэй улс төрийн болоод хувийн харьцаатай хүн ч Сонгуулийн Kоллeгийн гишүүнээр сонгогдож болдог. Зөвхөн Майн, Небраска мужаас бусад бүх мужуудад олонхийн санал авсан нам нь сонгуулийн коллегийн нийт саналыг авна. Гэвч үндэсний нийт сонгогчдоос олонхийн санал авсан боловч Сонгуулийн коллегийн дүнгээр цөөн санал авч ялагдсан хэд хэдэн тохиолдол байдаг. 2000 оны сонгуулиар Алберт Гор, Жорж Бушаас 540 мянга гаран сонгогчийн саналаар ( 0.5 гаруй хувийн зөрөөтэй) илүү санал авсан боловч Сонгуулийн Коллегийн саналаар 271-266 гэсэн харьцаагаар ялагдсан. Флорида мужын хамгийн чухал дүүргийн 500 гаруйхан хүний санал тэр жилийн сонгуулийн дүнг өөрчилсөн сонин түүх бий.

Энх тайвныг сахиулагч Роналд Рэйганы дурсгалд

Яагаад ч юм саяхан нэгэн сайн найзтайгаа өөрийн очих дуртай Веранда зоогойд үдшийн зоог барьж, улаан дарсны амтыг тамшаалах зуур ертөнцийн түмэн зүйлсийг хамж, таатайяа буу халж суухдаа Берлиний хана хэрхэн нурсан тухай дурсан ярилцсан билээ. Үүнийхээ дараа сэтгэл хөөрсөн бид Зайсан толгой дээр гарч шөнийн Улаанбаатарын үзэсгэлэн, тэнгэрт орчих оддыг харж баясав.

Тийм ээ, 9 настайдаа анх харь нутагт хөл тавих завшаан гарч 1990 онд гэр бүлээрээ Орос, Польш, Баруун зүүн Германд аялж билээ. Харин түүхэнд ховор тохиох Берлиний ханыг нурааж, 2 герман нэгдэх (1990 оны 10 сарын 3) түүхэн үед тэнд очиж, гэрч болсондоо хайрт аав ээж хоёртоо хязгааргүй их баярлаж явдаг. Энэ л аялал, энэ л түүхэн үйл явдал миний амьдрал, ертөнцийг харах нүдийг минь тэрчигээр нь өөрчилсөн. Яагаад ч юм Москва хүрэх 5 хоногийн галт тэргэний аялал дунд уншина гэж аваад гарсан Монголын Нууц Товчоо (тэр жил Нууц товчооны 750 жилийн ой болж, Ш.Гаадамба, Ц.Дамдинсүрэн нарын нэгтгэсэн МНТ хэвлэгдэж шуугиан тарьж байв) -г уншиж дуусгана гэж зөрүүдлэсээр, уг номыг дунд нь оруулаад, уран тансаг үгсийг нь юутай хийтэй нь дутуу ойлгосон ч аав ээждээ өхөөрдүүлсэн нь бяцхан Бороо байв. (гэрийнхэн маань намайг одоо ч Бороо гэж дууддаг)... Чухамдаа миний уншсан хамгийн анхны ном маань МНТ болов уу. Гэхдээ нэг их юм ойлгоогүй, харин 3 дугаар ангийн унших дасгалаа сайтар хийж авсан байх :) Байгаль далай, Оросын нутгийн шивэр (сибирь) ой, Москвагийн метро, Варшавын Палаз Култур, Берлиний цэвэрхэн гудмууд, 3 давхар вагон, Потсдамын хааны ордон... Яг л үлгэрийн юм шиг 14 хоногийн аялал... Аяа, өнөөг хүртэл энэ дэлхийн хаа ч таараагүй "нэвтэрхий толь" шиг агуу их мэдлэгтэй, үүрдийн эх оронч, их түүхээ дээдлэгч, хамгийн шударгуу зантай АБУ таниараа бяцхан хүү тань бахархнам. Хүү нь танийхаа өлмий дор өвдөг сөхрөн мөргөж адис ивгээлийг тань хүртюү!

Хүйтэн дайныг дуусгахад онцгой гавъяа байгуулсан сартваахи Роналд Рейганыг би хүндэтгэн хайрладаг билээ. Түүнийг 4 жилийн өмнө тэнгэрт халихад гашуудахдаа тэрлэсэн нэгэн өгүүллээ Цахим Өртөөний архиваас уудлаж, Улаанбаатарын Ханыг буулгасанд талархаж, сэтгэлийн зул асаамуй.

----
Энх тайвныг сахиулагч Роналд Рэйганы дурсгалд

Даваабатын Сайнбаяр /Чикаго, Иллинoй/
Бямба, 06/12/2004 - 13:25

Єнгөрсөн Бямба гаригт АНУ-ын 40 дэх Ерөнхийлөгч ноён Роналд Вилсон Рэйган 93 насандаа Америкийн хамгийн урт насалсан ерөнхийлөгч болсноор хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлэв. Шатахуун түгээх цэгээс авахуулаад, айл гэрийн гадаа хаалганд элбэг үзэгддэг, ядуу нэг нь өөрийн амьдардаг чиргүүлийнхээ гадаа ч зоож орхидог АНУ-ын далбаа Америкийн иргэн бүрийн сэтгэлд намирч байна. ЗХУ-ын Сайд Нарын Зөвлөлийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Михайл Горбачевийн хамгийн анхны Америк анд болсон, хорвоог орхихдоо хүртэл бас нэг рекорд тогтоосон энэ хүн харин хэн байв?

Тэрээр 1911 онд Иллинoйс мужын Тампико хотод айлын хоёр хүүгийн бага нь болж мэндэлжээ. Түүний эцэг Жак дунд сургүүлийн ч боловсролгүй, насаараа гуталчин хийсэн, архичин хүн байв. Рэйган 1932 онд орон нутгийн Эврика коллэжыг дүүргээд Айова мужид 5 жилийн турш хэд хэдэн радио станцад спортын нэврүүлэгчээр ажиллаж, 1937 онд "Дурлал энд байна" кинонд анх тоглосноор Холливүдийн жүжигчин болох гараагаа эхэлжээ. Жүжигчин байх үедээ нийт 52 кинонд тоглосон бөгөөд ард түмэнд хамгийн танил, өөрийнх нь дуртай дүр нь "Knute Rockne: All-American" киноны Гиппэр хэмээгч Америк хөл бөмбөгийн тамирчны дүр байлаа. Рэйган 1942 оноос 1945 онуудад агаарын хүчний сургалтын сэдэвтэй кинонуудаас хийлцэж Дэлхийн хоёрдугаар дайнд өөрийн хувь нэмрээ оруулжээ. 1947 онд Дэлгэцийн Жүжигчдийн Холбооны ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоноор улс төрийн амьдрал нь эхэлсэн байна. Уг нь Франклин Рүзвэлтийг шүтэж, Ардчилсан намын гишүүн болж байсан авч Бүгд Найрамдах намаас нэр дэвшсэн Двайт Эйзэнхауэр, Ричард Никсон нарын сонгуулийн ажилд оролцож, 1962 онд албан ёсоор Бүгд Найрамдах намын гишүүн болсон байна. 1966-1975 онуудад хоёр дахин Калифорни мужын амбан захирагчаар сонгогдож нэлээд консэрватив бодлого явуулж байв. Тухайн үед Вьетнамын дайн болон Ричард Никсоныг огцороход хүргэсэн алдарт Вотэргэйтийн хэргийн шуугиан намжаагүй, Америкын нийгмийн сэтгэл зүй их хүнд байдалд байлаа. Харин тэр л үед 69 настай Роналд Рэйган АНУ–ын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон билээ.

Роналд Рэйган татварыг багасгаж, засгийн газрын зардлыг багасгаж, батлан хамгаалахын төсвийг нэмнэ гэсэн сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр боловсруулсан нь олонхийн саналыг авч 1980 онд Ерөнхийлөгч асан Жимми Картерийг ялж АНУ ын 40 дэх Ерөнхийлөгч болжээ. Ерөнхийлөгч болчихоод Цагаан ордонд анх морилохдоо тэр сүрдсэндээ бие нь зарсхийж байснаа хожим дурссан байдаг.

Түүний татварын бодлого, батлан хамгаалахад зориулсан зардал нь засгийн газрийг эхэндээ маш их төсвийн алдагдалд оруулжээ. Хэдий тийм ч түүний энэ эдийн засгийн бодлого дотоодын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, аажим аажмаар ажилгүйдлийг бууруулахад үнэтэй хувь нэмэр оруулсан юм. Роналд Рэйган анхнаасаа коммунизмын эсрэг тууштай тэмцэж байв. 1983 онд цөмийн бөмбөгийн довтолгоог агаараас хамгаалах Оддын дайны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн нь ЗХУ-ын цэрэг дайны заналхийллийн эсрэг бат зогсон улмаар ЗХУ-ыг буулгаж авах стратегийн зөв алхам болж, хаалттай байсан хоёр ертөнцийг нэгтгэхэд түлхэц болсон гэж олон шинжээчид үздэг. 1984 онд дэд Ерөнхийлөгч асан Волтэр Мондалийг Роналд Рэйган хэт давуу байдлаар ялж, дахин Ерөнхийлөгчээр сонгогдсон байна. Дэд Ерөнхийлөгч Жорж Буш 1988 онд Ерөнхийлөгч болсон нь 1836 оноос хойш анх удаагаа дэд Ерөнхийлөгч нь олон нийтийн сонгуулиар шууд Ерөнхийлөгчийнхөө суудлыг залгуулан авсан явдал болсон бөгөөд ингэснээрээ Америкийн ард түмэн Жорж Бушд Роналд Рэйганы үйл хэргийг үргэлжлүүлээрэй гэж хэлсэнтэй адил байлаа.

Аль ч Ерөнхийлөгчийн засаглал алдаа эндэгдлийг тойрдоггүй. Роналд Рэйганыг Иран-Кoнтрагийн хэрэгт холбогдож, 1983 онд Гренадын арлыг эзэлсэн, 1986 онд Берлинд болсон террoрист халдлагаас улбаалж Ливийн нийслэл Триполи болон Бэнгазийг агаараас довтолж олон гэмгүй хүний аминд хүрсэн, 80-аад оны эхээр гарсан ДОХ өвчнийг тархахаас сэргийлж чадаагүй гээд түүхчид, судлаачдын одоо хүртэл маргаж, бичдэг сэдвүүд бий.

***

Роналд Рэйган "Би драм, улс төр, спорт гуравт дуртай" гэж хэлсэн нь бий. Төрөлхийн илтгэх авьяас, хүмүүсйиг өөртөө татах чадвар, сэргэлэн овжин зан нь түүнийг гайхалтай сайн дипломатч, энэ зууны тэргүүний улс төрчийн нэг болгожээ. Түүнээс гадна хувь хүний хувьд гайхалтай нөхөрсөг энгийн харьцаатай, шогийн мэдрэмжээр бол бүр гойд хүн байж. 1986 онд буудуулчихаад байхдаа эмч нараас "Та нар Бүгд Найрамдах намынх биз?" гэж хошигнож явсан хүн бол Рэйган. 1984 онд хоёр дахь удаагаа ерөнхийлөгчийн сонгуульд ороод сонгуулийн халз ярианд орсон үед нь аль хэдийнэ 73 нас хүрсэн мань улс төрчийг хүмүүс хөгшин байна, ерөнхийлөгчийн албыг дахиж барьвал Франклин Рүзвэлт шиг бие нь дийлэхгүй гэж шүүмжилж байхад тэр "Нас бол энд чухал биш. Би харин наснаасаа болж нас залуу, бүр туршлага муутай хүнд суудлаа авьж өгнө гэж ярихгүй шүү" гэж хошигноход өрсөлдөгч нь хүртэл инээдээ бариж чадаагүй гэдэг. Саяхан телевизээр түүний аппаратанд ажиллаж байсан бүсгүй Роналд Рэйганы тухай дурсамжаа яриж байхыг сонссон юм. 1988 онд Цагаан ордныг орхихоосоо өмнө Рэйган бүх албан хаагчдаа биеэр хүлээн авч уулзжээ. Түүнийг өөрийн хувийн цуглуулга, хайртай морьдынхоо тухай яриж байхад мань бүсгүй Роналд Рэйганыг үнэхээр бишрэн шүтэж явдагийн дээр анх удаагаа биеэр уулзсандаа сандарч "Яанаа, би ухаан алдах нь байна шүү" гэж хэлэхэд Роналд Рэйган, "Зүгээрээ, би чамайг тосоод авчихна" гэж хэнэггүйхэн хэлэхэд өрөөнд байсан бүх хүмүүс нирхийтэл инээлдсэн байна. Харин түүний энэ сахилгагүй гэмээр алиа зан буруудах үе ч байлаа. Нэгэн удаа радиогоор ярилцлага өгөхийнхөө өмнө "Америкийн ард түмэнд хандаж таатайгаар мэдэгдэх зүйл байна. Би саяхан ЗХУ-ыг ертөнцөөс арчих мэдэгдэлд гарын үсгээ зурлаа. Тэднийг таван минутын дараа бөмбөгдөж эхэлнэ" гэж хэлсэн нь хэдийгээр радиогоор цацагдаагүй ч олон нийтэд ил тод болж, ЗХУ-ын удирдагчдын сонорт хүрч, тэднийг ихээхэн чилээсэн байдаг.

***

"Роналд Рэйган хүйтэн дайнд ялсан уу?" гэж сурвалжлагчийг асуухад Горбачев "Хүйтэн дайнд АНУ, ЗХУ хоюулаа тус бүр 10 триллион доллар алдсан. Харин хүйтэн дайн дуусах үед бид аль аль нь ялагч болсон доо" гэж хариулсан байдаг.

Олон арван жилийн турш дэлхийн нийгэм, улс төрийг хоёр хуваасан Берлиний хананы өмнө 1988 онд Роналд Рэйганы тавьсан алдарт илтгэл олон орны ард түмэнд ардчилал, эрх чөлөөний үүд хаалгийг нээж, энэ дэлхий нийтэд энх тайван, шударга ёс, эрх чөлөөтэй амьдралийг тунхагласан билээ. "Ноён Горбачеваа, энэ ханыг нээе! Ноён Горбачеваа, энэ ханыг нураая!" гэж түүний зоримог, шулуун хэлсэн алдарт үгсийг хүн төрөлхтөн мартахгүй ээ. Тухайн үедээ АНУ-ын Yндэсний Аюлгүйн Зөвлөл, бусад олон улс төрчдөөс шүүмжлэл, дургүйцлийг хүлээсэн энэ үгс ямар чухал үед эгзэгээ олсныг цаг хугацаа батлан харуулсан. Берлиний хана нурснаар Монголд ардчилал, эрх чөлөөний хонхыг дэлдэж, Монголын тусгаар тогтнолыг бататгаж, Монголын ард түмэн, бидний шинэ үеийнхний гэрэлт ирээдүйг нээсэн билээ. 1987 оны 1 сарын 27нд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс Америкын Нэгдсэн Улстай анх дипломат харилцаа тогтоосон нь Жамбын Батмөнх, Роналд Рэйган нарын гар бие оролцож Америк- Монгол харилцааны түүхэнд цоо шинэ бүлэг нээсэн чухал түүхэн үйл явдал байсныг энд онцлох нь зүйд нийцэх болов уу.

.***

Хүн төрөлхтний түүх урт удаан ч ухаант, сод хүмүн ховор төрдөг. Хорвоогийн олон бор хоногийг сайн эрийн амьдралаар амьдарч, ухамсарт хүний эрч хүч, нөөц бололцоог дахин нэг нотолж чадсан тэр хүмүн энэ дэлхийд энх тайвныг сахиулагч Роналд Рэйган гэж дурсагдах болно. Хүнд өвчинд баригдаж хэвтэрт орсон Роналд Рэйган олон хоног нүдээ огт нээгээгүй атал үхэхээсээ хэдхэн хормийн өмнө нүдээ нээгээд, сахиж суусан эхнэр Нансигийнхаа өөдөөс тод томруун, гайхалтай тунгалаг харцаар харжээ. Энэ эгшинд сэтгэл хөдөлсөн эхнэр нь "Би чамд хайртай" гэж хэлэхэд тэр хайр шингээсэн нүдээ аниад энэ ертөнцөөс үүрд салан оджээ.

Хоёр дахь JFK

AНУ-д ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сунгаа явагдаж байна... Барак Обамаг анхнаас нь л дэмжиж ирсэн миний бие 2004 оны сонгуулиар Жон Керриг дэмжиж байсан авч Жорж Бушын хүү Жорж Буш дахин сонгогдсон доо. Гэтэл өнгөрсөн 4 жилд энэ хүн юу хийв ээ? Гадаадын улс орнуудад АНУ-ын нэр хүнд түүхэнд байгаагүйгээр их унаж, Иракийн дайн одоо ч "амжилт" авчирсангүй хэвээр... Жорж Дaубл-Юу Буш маань АНУ-ын ерөнхийлөгчид дунд хамгийн муу нэр хүндтэй болж үлдэв ээ хөөрхий. Тэр жил ямаршуухан сонгууль болж өнгөрсөн талаар тэр үед бичиж мэдээлсэн зүйлээ (архиваас олвол) дараагийн бичлэгт оруулах болно. Ямартаа ч 4 жилийн өмнө Цахим Өртөө болоод Америкийн Монголчуудын Даяар Монгол сонинд зориулж Жон Керригийн тухай бичиж байсан нэгэн нийтлэлээ энд орууллаа. Жон Керри маань хоёр дахь Жон Кеннеди болж чадаагүй дээ. Түүнд тийм найдлага байсан. Харин Барак Обама хоёр дахь JFK болж чадах уу? Тэр Америкийн хүсэн хүлээсэн тэр хүн мөн үү? Сонирхолтой л асуудал...

Хоёр дахь JFK

Пүрэв, 08/05/2004 - 19:25

1971 оны 4 дүгээр сарын 23-ны өглөө Цагаан ордонд АНУ-ын ерөнхийлөгч Ричард Никсон, түүний Yндэсний аюyлгvй байдлын зөвлөх Хэнри Киссинжэр, Тамгын газрын дарга Боб Халдэман нарын дунд ийм нэг яриа өрнөжээ.

Никсон: Энэ нөхдүүдийн урдаа гаргасан энэ залуу бол...аан юу билээ дээ..гoл төлөөлөгч... жинхэнэ од болсон... Керри гэгч юмаа даа.

Халдэман: Керри юу. Тиймээ, тэр ... маш чадварлагаар...

Никсон: Тэр маш их үр дүнтэй ажиллагаа явуулж чадсан шvv.

Халдэман: ... Кеннеди маягийн нөхөр. Тэр Жон Кеннедитэй адилхан ч төрхтэй юм, дээр нь яг Кеннеди шиг ярьдаг юм билээ...

Тиймээ, Вьетнамын дайны ахмадуудын дайны эсрэг хөдөлгөөний тэргүүн эгнээнд явсан Жон Форбэс Керри гэгч 27 настай залуу ерөнхийлөгч Ричард Никсоний толгойг нэлээд өвтгөж, 70-аад оны Вьетнамын дайны үеийн залуучуудын улс төрийн хөдөлгөөнийг удирдалцаж, сонин хэвлэлийн гол сэдэв болж байсан нь одоо нэгэнт түүх болон үлджээ. Нэрийн товчлол нь хүртэл JFK болж Америкчууд домогт Жон Ф. Кеннедийгээ нэршиж заншсантай адил байж таарсан нь Америкчуудад дараагийн Жон Кеннеди болно гэж цуурах шалтагт бас нэг түлхэц болж байх шиг. Эдвард Кеннедийн сенатын сонгуулийн компанит ажилд сайн дураараа оролцож явсан мань хүн 60-аад онд Жон Кеннедийн эхнэр Жаклин Кеннедийн дүү бүсгүйтэй үерхэж явсныг бодвол анхнаасаа л Жон Кеннедитэй эн тэнцүү "үзэлцэх" сонирхолтой байсан товариш юм гэж хошигнож болмоор. Жон Кеннедитэй анх уулзахдаа "Би удахгүй Йэлийн их сургуульд орно" гэж хэлэхэд ерөнхийлөгч нэгэнт өөрөө Харвард төгссөн тул сайхь хархүүг Харвардын хамгийн гол өрсөлдөгч болох Йэлийн их сургуульд орох гэж буйг сонсоод жаахан мушилзашийгээд, удалгүй чанга хөхөрч "Санаа зоволтгүй, би ч гэсэн Йэлийн хүн болсон шүү дээ" гэж хэлсэн нь хэдхэн сарын өмнө Йэлийн их сургуулиас түүнд хүндэт доктор цол олгосныг хэлсэн нь тэр байжээ.

Жон Форбэс Керри бол удам угсаагаараа бол жинхэнэ сурвалжит гаралтай, оюун санааны болон эд хөрөнгөний өв баялагаар бол хэд хэдэн ном бичүүлэх түүхтэй, товчдоо бол маш сонирхолтой хүн юм. Тэр 1943 онд Колорадо мужын Аврора хотод торжээ. Түүний өвөг эцэг, эмэг эх нь германаар ярьдаг жүүд хүмүүс байсан бөгөөд анх 1905 онд Австриас (одоогийн Чех улс) АНУ-д цагаачлан иржээ. Цагаачилж ирээд гарал угсаагаа нууцалж өөрсдийн жинхэнэ овог Коныг Керри болгож үр хүүхдүүдээ Каталок сүмийн сургаалиар хүмүүжүүлж нэлээд Америкжсан байна. Харин эмэг эх нь 17 зууны үеийн алдарт талмудич, философич, хамба лам Жюда Лоэвын ахын шууд угсааны хүн байсан гэдэг баримт бий. Євөг эцэг нь Бостоны нэгэн зочид буудалд амиа хорлон үхсэн байна. Жон Керрийн эцэг Ричард Керри бол Йэлийн их сургууль болон Харвардын Хууль зүйн дээд сургуулийг төгссөн, Дэлхийн хоёрдугаар дайнд Америкын нисэх хүчинд орж байлдаж, насаараа Гадаад харилцааны алба, Төрийн департментад ажилласан зэгсэн өндөр боловсролтой өмгөөлөгч хүн байв. Тэгээд 1941 онд угсаа язгуурт Форбэсын гэр бүлийн гишүүн Роузмэри Форбэстай гэрлэжээ. Роузмэри сувилагч мэргэжилтэй бөгөөд насаараа Охидын скаутын лидэрээр ажиллаж, Улаан загалмайн шугамаар Дэлхийн хоёрдугаар дайнд гар бие оролцож явсан асар хөдөлмөрч, Америкын түүх сударт нэрээ үлдээсэн хүн байжээ. Тэр Форбэсын гэр бүлээс болон өөрийн төрсөн эцгээс 20-40 сая долларын хөрөнгө өв залгамжилж авсан гэдэг.

Харин нагац өвөө Жэймс Форбэс нь Шанхайд төрсөн, Хятадтай худалдаа арилжаа хийж, опиумын (нэгэн төрлийн мансууруулах бодис) наймаанаас тун их хөрөнгө олсон улс дамжсан бизнэссмэн хүн байв. Нагац эмээ Маргарэт Винтроп нь бас өндөр угсаатай нэгэн байжээ. Түүний өвөг эцэг нь л гэхэд 1800-аад онд Конгрэссын гишүүн, АНУ-н Төлөөлөгчдийн танхимын спикэр байсан бөгөөд мөн Маин мужын амбан захирагч Жэймс Баудойн, Массачусэттсийн сав газрын колоны амбан захирагч Жон Виндропын удмын хүн байв. Жон Керригийн овог дээдэст Франклин Рузвэлт, Кэлвин Кулидж, Жэйн Адамсын нэрс бас дурдагдах бөгөөд тун хачирхалтайгаар аав, хүү Жорж Буштай ургийн холбоо бий гэсэн нотолгоо байдаг.

Жон Керригийн гэр бүлийн эзэмшил болох Лэс Эссарц хэмээх эдлэн газарт Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Нацистуудын удирдах газар байрлаж байгаад, 1944 оны 8 сард Америкчуудыг Францын Сэйнт-Бриак хотыг чөлөөлөхөд, холбоотноос зугтахдаа уг эдлэнг бөмбөгдөж үгүй хийжээ. Жон Керри гурван настай байхдаа зовж шаналсан ээжийнхээ хамт үнс болсон гэрийнхээ туурин дээр алхаж явснаа одоо ч гэсэн дурсан санадаг байна. Жон Керрийг бага байхад эцгийн нь ажлаас шалтгаалж гэр бүлээрээ олон газар нүүдэллэдэг байсан тул жаалхүү олон сургууль дамжжээ. Швэйцарт дотуур байртай сонгодог дунд сургуульд (boarding school) сурч Массачуссэтс, Нью Хэмпширт дунд сургуульд сурчээ. Франц, Норвеги, Герман орнуудад бага насаа өнгөрөөх үедээ франц хэлийг төгс эзэмшиж, мөн өөрийн үеэл Брайс хүүтэй дотно танилцсан нь 1981 онд Францын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдсөн Ногоон Намын дарга Брайс Лалондэ байв. Дунд сургуульд байх үеэсээ улс төр сонирхож, уран илтэлийн арга ухаанд гойд сайн суралцаж, чөлөөт цагаараа хокей, хөл бөмбөг тоглодог байв. Тэр байтугай дунд сургуулийнхаа Электрас хэмээх рок хамтлагт цахилгаан гитар тоглож, дууны албом ч гаргаж үзжээ.

1962 онд Керри Йэлийн их сургуульд элсэж 1966 онд улс төрийн ухаанаар бакалавр зэрэг хамгаалжээ. Коллэжид байхдаа бусад коллэжийн оюутнуудтай олон удаа халз мэтгэлцээний тэмцээнд оролцож түрүүлж байв. Тэр 1966 онд АНУ-ын тэнгисийн цэрэгт орж, хойтон жил нь өөрийнхөө хүсэлтээр Вьетнамын дайнд гар бие оролцжээ. Олон одон медалиар шагнуулж, байлдааны талбарт гурван удаа шархадсан тул тэр Вьетнамын дайны талбараас хугацаанаасаа өмнө чөлөөлөгдөх эрх олсон байна. 1969 оны 1 сард тэр ахмад цолоор шагнуулж тун удалгүй цэргээс халагдав. 1971 оны 4 сарын 23 нд Жон Керри болон бусад Вьетнамын дайныг эсэргүүцэгч цэргийн ахмадууд нийслэл Вашингтон хотод Капитолын ордонгийн өмнө засгийн газрын гадаад бодлого, Вьетнамын дайныг буруушааж асар их шуугиан тарьсан том цуглаан зохион байгуулжээ. Цуглааны үеэр нөхдийн хамт дайнд яваад шагнуулсан одон медалиа Капитолын хашааг давуулж шидсэн нь Керригийн улс төрийн амьдралд огцом эргэлт хийсэн эгзэгтэй мөч болжээ. Урьд өмнө хэн ч биш байсан энэ залуу олон нийтийн анхаарлын төвд бууж, телевизийн халз ярианд дуудагдаж нэг ёсондоо залуучуудын дунд баатар болсон байна. Нэгэнт олны танил болж амжсан мөн бага наснаасаа улс төрийн амбицтай байсан мань залуу 1972 онд Массачуссэтс мужаас Конгресст нэр дэвшжээ. Гэвч энэ удаад амжилт олсонгүй. Том шоконд орсон мань хүн дараа жил нь Бостон коллэжийн хуулийн сургуульд элсжээ. 1976 онд сургуулиа төгсөөд Массачуссэтс мужын дүүргийн шүүхэд яллагчаар ажиллахдаа зохион байгуулалттай гэмт хэргийн эсрэг тэмцэж, мужын хамгийн том мафиозуудын нэгийг ялласан байна. 1982 онд Массачуссэтс мужын Амбан захирагчын үүрэг гүйцэтгэгчийн сонгуульд нэр дэвшин ялалт байгуулж 1984 он хүртэл Амбан захирагчын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллажээ.1986 онд Жон Керри Массачуссэтс мужаас Сенатын сонгуульд нэр дэвшин ялалт байгуулжээ. Түүнээс хойш дахин сонгуулиар гурван удаа Сенатад улиран сонгогдож, хэрэв энэ ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялахгүй бол 2009 он хүртэл одоо байгаа сенатoрын албан тушаалаа үргэлжлүүлэн хаших юм.

Жон Керригийн анхны эхнэр Жулиа Стимсон Торн бол мөн л толгой эргэм дээд гарвал угсаатай, маш их хөрөнгө өвөлсөн бүсгүй байжээ. Улс төрийн амьдралаас уйдсан эхнэр Жулиа нь Жон Керрийг амбан захирагчийн үүрэг гүйцэтгэгчийн сонгуульд оролцох үед нь салсан гэдэг. Жон Керри 1995 онд Пэннсилвани мужын Сенатөр Жон Хаинц (Heinz) ийн бэлэвсэн эхнэр Тереса Хаинцтай гэрлэжээ. Тереса Хаинц бол Мозамбик улсад төрсөн Португал эцэг, эхтэй Португал бүсгүй ажээ. Гадаадын таван хэлээр цэвэр ярьдаг, хэдий 60 гарсан авч 50 шүргэж яваа мэт залуу харагдах энэ хатагтай Нэгдсэн Yндэстний байгууллагад олон жил орчуулагчаар ажилласан өндөр боловсролтой нэгэн. Уншигч та Heinz кетчупыг сайн мэдэх байх. Сенатoр Хаинцаас асар их хөрөнгө өв залгамжилсан Тереса Хаинц болон Жон Керри нарын одоогийн хөрөнгө нийлээд нэг тэрбум долларт хүрдэг бөгөөд Жон Керри энэ үзүүлэлэлтээрээ одоогоор хамгийн баян сенатoр гэж тооцогддог байна.

Зарим улс төр судлаач, шүүмчдийн шүүмжлэлийг эс тооцвол Жон Керри 20 орчим жил Сенатад байх хугацаандаа Иран-Кoнтрагийн хэргийг нээн илрүүлэх хэрэгт идэвхи санаачлагатай оролцож, Вьетнамын дайны үеэр олзлогдон амьд үлдсэн байж болох Америк цэргүүдийн талаар Вьетнамын засгийн газартай хамтарсан ажиллагааг удирдаж, удаан хугацаанд эдийн засаг, улс төрийн харилцаагүй байсан Вьетнам улстай нөхөрсөг сайн харилцааг сэргээн тогтооход жинтэй хувь нэмэр оруулж, улс төрийн үйл хэрэгтээ боловсрол, эрүүл мэнд, байгаль орчин, гадаад бодлогын салбарт түлхүү анхаарч ажилласан жинхэнэ либерал улс төрч билээ. Ардчилсан намын чуулганд Билл Клинтоны хэлдэгчлэн Жон Керри бол одоогийн ерөнхийлөгч Жорж Буш, дэд ерөнхийлөгч Дик Чени нартай адил Вьетнамын дайны үед дайнд явалгүй сугарч хоцороогүй харин "Би дайнд явья" гэж хэлээд Вьетнамын дайнд гар бие оролцсоноороо эх оронч Америк гэдгээ яруу тод нотолсон хүн.

Жон Керри ерөнхийлөгч болвол Америкын хамгийн анхны жүүд гаралтай ерөнхийлөгч болох нь тодорхой. Эрдэнэ шишээр нэрсэн бурбон дарс таашааж, амралтаараа Техас маягаар хувцасладаг, протестант шашин шүтдэгээрээ нийтлэг төрхтэй Америкын ерөнхийлөгч нараас ялгарах зүйл түүнд их бий. Сонгуулийн дүн ч үүнээс их хамаарах болов уу. Улаан дарсыг бурбоноос илүүд үзэж, Католик шашин шүтдэгээрээ тэр хэрэв сонгогдож чадвал АНУ-н ерөнхийлөгчдийн түүхэнд ганцаараа католик шашинтан болж тэмдэглэгдсэн мөн Массачуссэтс мужаас гарсан, Ардчилсан намын гишүүн Жон Кеннедигийн залгамжлагч болно. Yгvй ядаж Мозамбикт төрсөн Португал цагаач энэ улсын тэргүүн хатагтай болчихвол уншигч бид Арнолд Шварценнегэр Калифорни мужын амбан захирагч болсонд дахин гайхах огт хэрэггүй болно.

Тиймээ Америк бол Португал далайчин Кристофэр Колумбусын нээсэн арал, эрин зууны туршид дэлхийн гүн ухаантан, суутнуудын бодож олсон эрх чөлөө, хүмүүнлэг иргэний нийгмийн "орчин цагийн төгс хэлбэр", ардчилсан тунхаглалын эх орон билээ…

Даваабатын Сайнбаяр /Чикаго/ - Даяар Монгол сонин
http://www.tsahimurtuu.mn/main/20040805320.htm