Хүзүүний зүүлт - Ги Де Мопассан

Ойрд блогтоо юм бичээгүй тул архиваа ухаж нэг богино өгүүллэг тавья. Өчигдөр таньдаг хүн утасдаж гэрийн даалгаварт нь өгсөн Ги Де Мопассаны "La parure" буюу англиар "The necklace", монголоор "Хүзүүний зүүлт" хэмээх богино өгүүллэгийн тухай лавлаж асуулаа. Энэ өгүүллэгийг Америкийн коллеж, их сургуулийн Composion II ангид үзэх нь олонтаа. Би ч мөн 1-р курсын оюутан байхдаа Composition II ангид энэ өгүүллэгтэй танилцаж, даалгаварт өгсөн ядмаг шүүмжээ бичих зуур ихэд олзуурхаж, баахан хөөрч догдлоод эх хэлэндээ буулгах бөх санаа өвөрлөсөн юм. Уг нь их хүний бичсэн сонгодог зохиолыг барагтайхан орчуулж таашаал авахаас гадна англи хэлээ сайжруулна гэдэг нь ихээхэн увайгүй зан л даа :)) Ямартаа ч англи хэлээс гадна эх монгол хэлээ илүүтэй гүнзгий судлахад дэм болсон. Мэдээж хүртсэн таашаал нь бол гоё, зүйрлэшгүй байсан.

Би орчуулгаа уг хичээлээс гадна, испани хэл зааж асан Карен Кайг багшдаа зориулсан юм. Герман, франц, испани хэлийг төгс эзэмшсэн энэ гайхамшигтай багш надад их л дотно ханддаг байсан.

Анх Цахим Өртөөнд дараа нь Даяар Монгол сонины 100 дахь дугаарт хэвлэгдсэн уг өгүүллийг эрхлэгч Номинчимэд ахын өмнөх үгтэй хамт тавилаа. Хэрэв та АНУ-т оршин суудаг бол ашгийн бус ажилладаг манай сонинг дэмжиж, захиалж аваарай.

***Энэ ангид үзсэн бас нэг өгүүллийн орчуулгаа (Ханын шар цаас) хэдэн жилийн өмнө алдсан байсныхаа hard copy-г саяхан олж магнай тэнийсэн :) Нэг заваараа блогтоо тавина аа

---

Даяар Монгол сонин (Дугаар 100)

Монголынхоо шилдэг ахмад орчуулагч-гүүш нарынхаа хичээл зүтгэлийн буянаар бид Ги Де Мопассан хэмээх Францын энэ их бичгийн хүний уран бүтээлийн охь дээжис болох “Хонгор найз”, “Амьдрал”, “Монт Ореал” романууд, “Гай”, “Алмаазан зүүлт”, “Хотын гудамжинд”, “Францеско”, “Нэгэн бүсгүйн түүх” гээд цөөнгүй тооны өгүүллэгүүдийг эх хэл дээрээ амтархан уншсан. Ялангуяа 70-80-аад оны уншигчид эдгээр зохиолуудыг маш сайн санаж буй байх аа. Өдгөө эдгээр номууд эрж хайвч олдохуйяа бэрх, нүдний гэм болж дээ.

Ги Де Мопассан бол Францын төдийгүй дэлхийн утга зохиолын ноён оргилуудын нэг. Түүний зохиолын үнэ цэнэ, ач холбогдол хэдий хоёр зууныг үдсэн ч огтхон ч хуучирсангүй, мартагдсангүй, харин ч очир алмаазан мэт улам бүр үнэ цэнэтэй болсоор.. Ороо бусгаа энэ цагт та ялимгүй жаахан анзааран харвал бидний эргэн тойронд хичнээн олон “Хонгор найзууд” байдгыг мэдээд лавтай гайхах байх. Ялангуяа манай өнөөгийн Монголын улс төр, бизнесийн хүрээнийхний дундаас тийм “Хонгор найзууд”-ыг, Поль Бретиньиг, гүнжин Маскарег төвөггүйхэн нэр зааж олж болно доо.

Үүний учир нь Ги Де Мопассаны зохиолуудын баатрууд нь даанчиг амидлаг, тэр гайхалтай чадварлаг дүрслэл, ер бусын илэрхийллээрээ хүний уг мөн чанарыг, хүний нийгмийн харилцааны мөн чанарыг хайр найргүй зад дэлгэн илчилсэнд буй. Угтаа хүний мөн чанар гэгч хувирашгүй аж. Ямар ч нийгэм, дайн тулаан, зовлон сүйрэл ч, дэвшил хөгжил, соён гэгээрлийн үр ч тэрхүү мөн чанарын хананд ойн тусахаас бус бутраан нурааж байсан нь юу л бол... Энэ үнэнд ярган хүрч чадсанд Мопассаны бүтээлүүдийн, дүрүүдийн гандан бууршгүй чанар буй. Чухам сонгодог хэмээхийн учиг нь энэ бүлгээ.

Энэхүү толилуулан буй “Хүзүүний зүүлт” хэмээх бэсрэгхэн өгүүллэгт гарах хөөрхий эр, эм хоёрын гунигт харамсам тавилангийн наадгай өдгөө ч буй. “Ялихгүй юмнаас ямааны гарз” гэдэг шиг шалихгүй юмны хойноос шунан дурласнаар амьдралаа там болгон хувиргаж буй нь ч олон бий.

Хүн төрөлхтөний оюуны баялагын их далайд замчилж асан Б.Ренчин авугайгаас эхлээд л Ц.Дамдинсүрэн, Г.Амар, Б.Дашцэрэн, Г.Содов, Ж.Бадраа, Д.Пүрэвбаатар, П.Чойжил ... гэх мэтийн бичгийн их гүүш-орчуулагч нарын уламжлал бидний үед баахан бүдгэрээ юу даа хэмээн сэтгэл голсхийж явтал Ги Де Мопассаны эл өгүүллийг манай сонины Чикаго хот дахь сурвалжлагч, номын садан, эрхэм дүү Д.Сайнбаяр маань хэдэн жилийн өмнө англи хэлнээс уран яруугаар хөрвүүлэн буулгасныг үзээд олзуурхан, урам орж сэргэн бахадсаныг өгүүлэх юун. Уншигч та таалан соёрхтугай.

Б.Номинчимэд

Хүзүүний зүүлт

Ги Де Мопассан (1850-1893)

Тэр бүсгүй бол хувь заяаны тэнгэр будилав уу гэлтэй ядуу гар урлаачийн гэрт төрсөн, гоо үзэсгэлэн тэгш, дур булаам охидын нэг байлаа. Сүй тавих инж, итгэл горьдлогоор мөхөс түүнд бусдад өөрийгөө таниулж, зүрх сэтгэлээ нээж, дурлал хайрын амтыг мэдэрч, нэр алдар, эд хөрөнгөтэй хүнтэй суух ямар ч арга байгаагүй бөгөөд адаг сүүлд нь тэр боловсролын яамны нэгэн бага түшмэлтэй гэрлэсэн ажгуу.

Тансаг чамин зүйлст санаархах ч тэнхээгүй түүний таалал сонирхол маш энгийн байв. Харин хүүхэд төрүүлэх юм уу эсвэл гэр бүл болоход л ач тусаа олдог төрөлхийн гоо үзэсгэлэн, ялдам сайхан зан чанар, дур булаах увдисаас гадна өөр ямар ч дээд гарал, өндөр язгуур угсаагүй нэгэн гэхэд тэр бүсгүй өөрөөсөө доод зиндааны хүнтэй гэрлэсэн мэт ямагт уйтгарлан гуньдаг байжээ. Төрөлхийн эелдэг зан байдал, зөнгөөрөө дэгжүүн ааль, сэргэлэн цовоо арга ухаан нь л тэдний зэрэг зиндааны цорын ганц хэмжүүр болж, ядуусын хорооллын охиныг нутгийн хамгийн өндөр язгуурт хатагтайн зэрэгт хүргэдэг билээ.

Бүсгүй өөрийгөө бүхий л амттан, тансаг хээнцэр эд зүйлсийг эдэлж хэрэглэх хувь тохиолтой төрсөн хэмээн сэтгэж эцэс төгсгөлгүйгээр зовж шаналдаг байв. Тэр орон гэрийнхээ ядуу зүдүү байдал, олиггүй муу хана, элэгдэж муудсан сандлууд, гандаж үрэгдсэн хөшигнөөсөө болж их ичнэ. Түүнтэй ижил давхаргын бусад бүсгүйчүүдийн анзаарах ч үгүй байсан энэ бүх зүйлс түүнийг тарчлаан зовоодог байлаа. Бяцхан Брэтoн охин гэрийн ажил хийхээр ирсэн нь бүсгүйн сэтгэлд итгэл мухардсан мөрөөдөл, харамслын уйг авчирав. Бүсгүй дорно зүгийн хээ урлалаар чимж, сүрлэг сайхан хүрэл суурьтай бамбар асаан гэрэлтүүлсэн нам гүм өрөөнд, өвдгөөр татсан богино өмд өмсөж гоёсон хоёр өндөр зарц том зөөлөн буйдан сандалд тухалж суугаад, зуухны халуун илчинд нозооров уу гэлтэй зүүрмэглэн буйг төсөөлж бодно. Эртний торго дурдан өлгөж, үнэлж баршгүй чимэглэл болсон гоёмсог сайхан тавилгатай уужим сэрүүн танхим, нэр хүнд нь бусдын анхаарлыг эзэмдэж, бүсгүй хүний атаархал, хүсэл тачаалыг өдөөж байдаг нэр цуутай ноёдын цуглаан, дотны анд нөхдийн бяцхан цайллаганд зориулсан анхилам үнэртэж, сэтгэл татсан жижиг танхимуудыг тэр бас мөрөөддөг байлаа.

Шөлтэй тавагны таглааг сөхөнгөө,

-Ай хөө, шотланд хар шөл үү! Yүнээс дээр юм гэж хаа байх вэ? хэмээн дуу алдах нөхрийнхөө өмнө хэрэглээд гурав хонож байгаа бүтээлгээр хучсан дугуй ширээн дээр оройн зоог идэхээр суухдаа, мань бүсгүй чамин тансаг хоол, оч гялалзсан халбага сэрээ, үлгэрийн ой модоор жигүүрлэх үл таних шувууд болон өнгөрсөн үеийн хөгшдийн хөргийг буулгасан уран хатгамлуудыг өлгөж чимсэн хана туурга мэтийг зөгнөж, уран хийцтэй тавганд бэлтгэсэн тансаг зоог, аспарагус ногоогоор хачирласан тахианы мах, эсвэл загасны ягаахан түрсээр аар саар хийн тоглох зуураа эелдэг наалинхай шивнээ яриаг нууцхан мишээл тодруулан чих тавин сонсож суугаа өөрийгөө төсөөлж мөрөөснө.

Түүнд хувцас хунар, үнэт эдлэл гэж юу ч байсангүй. Харин үлэмжийн хүсэл нь болсон энэ л эд зүйлсийг эдэлж хэрэглэх хувьтай төрсөн хэмээн чин сэтгэлээсээ итгэдэг байжээ. Бүсгүй бусдын нүдийг булааж, хүсэл зориг дагуулсан үнэн гоо үзэсгэлэн төгөлдөр байх гэж ихэд тэчьяадан тэмүүлдэг байлаа.

Түүнд сургуульд хамт сурч байсан нэгэн баян чинээлэг анд бий. Найзтайгаа уулзаад гэртээ харих болгондоо туйлын их зовж шаналдаг тул түүнтэй уулзалдахаас үргэлж зайлсхийдэг байв. Уулзах болгондоо ядуу тарчигтаа харамсан гашуудаж, цөхрөл зовлонд автаад хэдэн өдрөөр ч хамаагүй нулимс цувуулдаг байжээ.
***
Нэгэн үдэш нөхөр нь гартаа том дугтуй барьчихсан, баяр хөөрцөг дүүрэн гэртээ орж ирэв.

-Чамд өгөх нэг зүйл байна гэж тэр хэлэв.

Залуу бүсгүй дугтуйг шаламгай нь аргагүй онгойлгоод нэгэн ил захидал гаргаж ирсэнд:
Боловсролын Яам болон Эрхэмсэг Хатагтай Рампаннаугаас Ноён Лойсэл, Хатагтай Лойсэл нарыг Нэгдүгээр сарын арван наймны Даваа гаригийн үдэш Яаман дээр болох үдэшлэгт хүрэлцэн ирэхийг урьж байна.
гэж бичжээ. Нөхрийн нь найдаж байсан шиг баярлаж хөөрөх нь үү гэтэл бүсгүй урилгыг гунирхсан шинжтэй ширээн дээр шидэлж орхиод,

-Би тэгээд үүгээр чинь яах ёстой юм бэ? гэж амандаа бувтнав.

-Яав даа, хонгор минь? Би чамайг үүнд баярлах болов уу гэж бодсон. Чи минь хэзээ ч гадагш гардаггүй шүү дээ. Энэ бол том завшаан. Энэ урилгыг авах гэж хэрэндээ л их зовсон. Хүн болгон урилганаас авах хүсэлтэй учир энэ урилгыг маш сонгомол цөөн хүмүүст өгдөг. Маш цөөнийг бичээч нарт хүртээдэг юм шүү дээ. Чи тэнд очвол томчуултай бүгдтэй нь уулзах болно доо гэж нөхөр нь хэлэв.

Бүсгүй түүн рүү ширэв татан хараад, тэсвэр алдарсан янзтай,

-Тийм том арга хэмжээнд намайг юу өмсөж очино гэж чи бодоо вэ? гэж хэлэв. Нөхөр нь энэ тухай огт урьдчилж санаагүйдээ бантаж, ээрч түгдрэн,

-Театр явахдаа өмсдөг даашинз чинь болохгүй гэж үү. Надад л лав их сайхан харагддаг ... гэж хэлээд зогтусан тээнэгэлзэж, эхнэрийнхээ уйлж эхлэхийг хараад бүр гайхшаа барав. Бүсгүйн нүдний булангаас хоёр том нулимсны дусал чимээгүйхэн бөмбөрөөд жимгэр уруулыг нь шүргэх ажээ.

-Яасан бэ, юу болохоо байсан? гэж нөхөр нь түгдрэв.

Харин бүсгүй гуньсан сэтгэлээ хүчлэн барьж, нойтон хацраа арчаад тайван дуугаар,

-Юу ч биш. Надад ганцхан өмсөх даашинз л алга. Тиймээс би энэ үдэшлэгэнд явж чадахгүй нь. Урилгаа надаас илүү хувцас сайтай эхнэртэй тийм хүнд өгсөн нь дээр биз гэж хариулав.

Нөхрийн нь элэг эмтрэх шиг болжээ.

- Матилда чи ойлгооч гэж тэр зүтгээд,

- Бусад баяр ёслолд өмсөж болохоор, маш энгийн аятайхан даашинз ямар үнэтэй байдаг вэ? гэж асуув.

Матилда даашинзны үнийг тооцоолон хэдэн хором бодолхийлээд, хямгач түшмэлээс эгдүүцсэн дуу алдалт, үтэр татгалзсан хариу авахгүйхэн асууж болохоор тийм мөнгөний хэмжээг бодож тунгаалаа. Эцэст нь жаахан тээнэгэлзсэн аястай,

- Яг хэлж мэдэхгүй байна. Гэхдээ дөрвөн зуун франкад бол авч болох байх гэж бодож байна гэж хэлэв.

Yүнд нөхрийн нь царай цонхийсон нь Нантерын талд бүтэн сайн өдөр болгон очиж шувуу буудаж зугаагаа гаргадаг хэдэн нөхдийн хамт дараа зун жаахан буудлага хийх санаатай нэг шинэ буу авах гэж хадгалж байсан мөнгөтэй нь энэ мөнгө яг тэнцэж байсанд байлаа.

Хэдий тийм ч тэр:

-За яая гэхэв. Би чамд дөрвөн зуун франк өгье. Гэхдээ энэ мөнгөөр маш сайхан даашинз авахыг хичээгээрэй гэж хэлжээ.
Yдэшлэг болох өдөр ойртсоор л, мадаам Лойсэл нэг л сэтгэл тайван бус, уйтгартай байв. Харин даашинз нь бэлэн болжээ. Нэгэн орой нөхөр нь түүнд,

-Юунд сэтгэл чинь зовно вэ? Сүүлийн гурван өдөр чи нэг л хачин байлаа гэв.

-Надад ямар ч үнэт эдлэл байхгүйд би их гуниж байна. Зүүчих ганц чулуу ч алга гэж бүсгүй хариу өгүүлээд,

-Би хэн ч биш юм шиг харагдах байх даа. Би ер нь тэр үдэшлэгт бараг яваагүй нь дээр гэж хэлэв.

-Энгэртээ цэцэг зүүхгүй юу гэж нөхөр нь хэлээд,

-Жилийн энэ улиралд бол маш дэгжин харагдана шүү дээ. Арван франкаар чи хоёр юм уу гурван гоёмсог сарнай авч болно доо гэв.

Бүсгүй үүнд санаа амарсангүй.

-Yгүй ээ... тийм олон баян хатагтай нарын дунд ядуу харагдах шиг гутамшигтай зүйл үгүй гэж хэлэв.

- Чи минь яаж мунхаглах нь энэ вэ?! хэмээн нөхөр нь уулга алдлаа.

-Явж мадаам Форэстиэртэй уулз, түүнээс өөртөө үнэт чулуу зээлдэхийг гуй. Чи түүнийг тэр битгий хэл сайн мэднэ шүү дээ гэж тэр нэмж хэллээ.

Yүнийг сонсоод бүсгүй баярлахдаа дуу алджээ.

-Тэр ч тийм шүү. Би тэр тухай огт санасангүй.
Удаахь өдөр нь тэр найз руугаа очиж, өөрт учирсан зовлонгоо ярьжээ.

Мадаам Фростиэр хувцасны шүүгээ рүүгээ очиж нэгэн том хайрцаг аваад мадаам Лойсэлд авчиран өгч, тагийг нь нээгээд,

-Хoнгoр минь, сонгоод ав гэж хэллээ.

Эхлээд Матилда хэдэн бугуйвч үзээд дараа нь сувдан зүүлт, дараа нь эрдэнийн чулуу шигтгэсэн уран тансаг хийцтэй Венецийн алтан загалмайг авч сонирхов. Yнэт чулуудыг толины өмнө зүүж үзээд тэднээс сонгох эсэхээ шийдэж ядан эргэлзэнэ. Бүсгүй тэгээд,

-Чамд өөр чулуу байхгүй гэж үү? хэмээн асуулаа.

- Дахиад бий бий. Чи өөрөө сайн үз. Би чамд аль нь хамгийн их таалагдахыг сайн мэдэхгүй байна.

Гэтэл бүсгүй санаандгүйхэн нэгэн хар дурдангаар бүрсэн хайрцагнаас сүрлэг чамин алмаазан шигтгээтэй хүзүүний зүүлт олоод, зүрх нь шунамгай гэгч нь цохилж эхлэв. Зүүлтийг авахдаа түүний гар нь чичирч байлаа. Гоёмсог даашинз дээр зүүлтийг хүзүүндээ зүүгээд, өөрийнхөө үзэмжийг хараад баясан хөөрчээ.

Тэгээд бүсгүй эргэлзэж зовсон байдалтай,

-Чи үүнийг надад зээлдүүлж чадах уу, зөвхөн үүнийг л? гэж асуулаа.

-Өө за, бололгүй яахав гэж мадаам Форэcтиэр хэлэв.

Бүсгүй найзынхаа цээжинд биеэ нааж, хөөрсөн сэтгэлээр тэвэрч аваад, эрдэнэсээ өвөртлөн гарч оджээ.

Yдэшлэг болох өдөр ч ирэв. Мадаам Лойсэл од шүүрчээ. Тэнд очсон бүсгүйчүүд дундаас хамгийн үзэсгэлэнтэй нь тэр байлаа. Дэгжин бөгөөд эрхэмсэг, инээд дүүрэн энэ бүсгүй урьд өмнө үзээгүй их аз жаргалыг эдэлж байв. Бүх л эрчүүд түүн рүү ширтэж, алдар нэрийг нь асууж, өөрсдийгөө танилцуулах зөвшөөрөл хүснэ. Яамны том түшмэд бүгд л түүнтэй вальс эргэхээр тэмүүлцгээнэ. Яамны сайд ч түүнийг шохоорхжээ.

Бүсгүй энэ л олон хүмүүсийн бишрэл хүндэтгэл дунд, түүний мөрөөдсөн хүсэл мөрөөдөл, бүсгүй сэтгэлд нь эрхэм болсон ялалтын бүрэн дүүрэн амжилтаар бүтсэн аз жаргалын мананд, ялгуусан гоо үзэсгэлэндээ, дүүрэн амжилтандаа бахдалтайгаар юунд ч санаа үл зовон, тааламж дүүрэн ууж, улайран хөөрч бүжиглэжээ.

Өглөөний дөрвөн цаг орчимд тэд гэртээ харив. Шөнө дундаас хойш нөхөр нь эзэнгүй жижиг өрөөнд, мөн л эхнэрүүд нь наргиж цэнгэж байсан гурван эртэй хамт зүүрмэглэж байжээ.

Бүсгүйн мөрөн дээр нөхөр нь гэртээ харихдаа өмсүүлье гэж авчирсан дээлийг нөмрүүлсэн нь ядуу ноорхойгоороо баярын даашинзтай нь өнгө харшилдахуйц, өдөр тутам өмсдөг эгэл жирийн хувцас байлаа. Бүсгүй үүнийг анзаараад яарч шавдсан нь өндөр үнэтэй арьсан дээлээр гоёж гангалсан бусад бүсгүйчүүлд харагдахгүй гэснийх байжээ.

Лойсэл түүнийг ийн яаравчлан гарах гэхэд нь хориглож,

-Жаахан хүлээгээч. Чи гадаа хатгаа авч магадгүй шүү дээ. Би хөлсний тэрэг дуудаадахъя гэв.

Гэвч бүсгүй түүний үгийг үл ойшоон шатаар шаламгай гэгч нь уруудав. Тэд гудамжинд гараад хөлсний тэрэг олсон ч үгүй, холд өнгөрч яваа хөтөч нар луу хий дэмий хашгирч, хөлсний тэрэг хайж эхэлжээ.

Тэд Сена мөрний зүг рүү цөхөрч гүйцсэн байдалтай, даарч чичирсэн хэвээр алхав. Эцэст нь навсгар муухайгаасаа болж өдрийн гэрэлд явахаасаа ичдэг гэлтэй, Парист зөвхөн шөнө бүрий болсон хойно л олддог шөнөөр гэтэгч нэгэн сүйх тэрэг оллоо.

Сүйх тэрэг тэднийг Руэ де Мартирс дахь гэрийнх нь үүдэнд авчирахад, тэд өөрсдийн хөлсний орон сууцны зүг гунигтайхан гэгч өгсөв. Бүсгүйн хувьд энэ бүхэн төгсгөл байлаа. Харин нөхрийн нь хувьд бол тэр маргааш албан тасалгаандаа арван цаг гэхэд очсон байх ёстойгоо л бодож явав.

Бүсгүй толины өмнө очиж өөрийнхөө цог жавхааг дахин нэг харахаар нөмөрсөн дээлээ тайлжээ. Гэтэл тэр гэнэт дуу алдав. Хүзүүндээ зүүсэн зүүлт нь байсангүй!

-Юу болов? гэж аль хэдийнээ зарим хувцсаа тайлж амжсан нөхөр нь асуув.

Бүсгүй түүний зүг маш их гуньж зовсон янзтай эргэж харлаа.

-Би...би...би мадаам Форэстиэрийн зүүлтийг гээчихжээ...

Нөхөр нь гайхаж сандрав.

-Юу гэнээ... Тийм байх ёсгүй!

Тэр хоёр бүсгүйн даашинзны хуниас, хүрэмний нугалаас, халаасыг нэгжиж хаа сайгүй эрэв. Тэд зүүлтийг олсонгүй.

-Чи үдэшлэгээс гарч явахдаа зүүлтээ зүүсэн хэвээр байсан гэдэгт итгэлтэй байна уу? гэж нөхөр нь асуув.

-Тийм, би яамны хонгилд гартаа тэмтэрч үзсэн юм.

-Хэрэв чи гудамжинд явж байгаад хаясан бол бид зүүлт унахыг дуулах л учиртайсан.

-Тийм ээ. Бидэнд дуулдах л байсан. Хөлсний тэрэгний дугаарыг чи харсан уу?

-Yгүй, харин чи анзаараагүй юу?

-Yгүй ээ.

Тэд мэгдэн сандарч дэмий л бие бие рүүгээ харав. Эцэст нь Лойсэл хувцсаа дахиад л өмсчээ.

-Би ирсэн замаараа дахиж яваад хайж үзье гэж нөхөр нь хэлээд,

-Тэгээд олдох эсэхийг харъя гэв.

Ингээд нөхөр нь гарч одов. Бүсгүй үдшийн даашинзаа өмссөн хэвээр орондоо орох тэнхээгүй, ямар ч бодож сэтгэх сэхээгүй сандалд шигдэн суужээ. Нөхөр нь долоон цагийн алдад буцаж ирэв. Тэр юу ч олоогүй ажээ. Тэгээд нөхөр нь шагнал урамшил амалж, цагдаагийн газар, сонин хэвлэлийн газар, тэрэг хөлслөгч хоршоо гээд итгэл найдварын бяцхан зул өдөөсөн бүхий л газраар явжээ. Харин бүсгүй энэ аймшигт гай зовлонд самуурч суусан хэвээр, бүхий л өдөржин хүлээж өнжжээ. Лойсэл шөнө гэртээ ирэхдээ нүүр нь цонхийж үрчлээтчихсэн, юу ч олж чадалгүй ирэв.

-Чи найздаа захиа бичих хэрэгтэй гэж тэр хэлээд,

-Чи түүнд хүзүүний зүүлтний түгжээг нь гэмтээсэн тул засварт өгсөн гэж хэл. Тэгвэл бид энэ бүхнийг зохицуулж аргалах цаг хожих юм гэв. Бүсгүй түүний хэлснээр захиа бичиж явуулжээ.

***

Долоо хоног шувтарахад тэдний бүхий л горьдлого найдвар тасарчээ.

Энэ хооронд таван жилээр хөгширсөн Лойсэл,

-Бид алмаазыг орлуулан хийх арга бодох хэрэгтэй гэж хэлэв.

Дараагийн өдөр нь тэд хүзүүний зүүлт байсан хайрцагийг аваад, хайрцаг дотор нэр нь бичээстэй байсан дарханых руу очлоо. Дархан дансны дэвтрээ шүүн үзжээ.

-Мадаам, энэ зүүлтийг худалдсан хүн нь би биш билээ. Харин би ердөө түгжээг нь л хийсэн гэж тэр хэлэв.

Ингээд хоюул шаналал харуусал, сэтгэлийн тарчлаанд автаастай хэвээр дарханаас дархан дамжиж, яг л анх хүзүүний зүүлт эрж байсан шигээ энд тэндээс асууж сураглан явжээ. Палас-Рояал ордны мухлагт тэдний эрж явсантай яг адил гэмээр нэг хэлхээтэй алмаазан зүүлт олдов. Энэ нь дөчин мянган франкны үнэтэй эд ажээ. Тэд үүнийг гучин зургаан мянган франкаар авч болох гэнэ.

Дарханыг энэ зүүлтээ гурван өдөр зарахгүй байхыг тэд гуйжээ. Тэгээд хэрэв уг зүүлт нь хоёрдугаар сараас өмнө олдвол, үүнээ гучин дөрвөн мянган франкаар буцааж өгч болохоор ярилцан тохирчээ.

Лoйсэлд эцгээс нь өвлүүлсэн арван найман мянган франк байв. Тэр үлдсэнийг нь зээлэхээр төлөвлөжээ.

Лойсэл нэг хүнээс мянгыг, нөгөөгөөс таван зууг, эндээс ч таван луйс, тэндээс ч гурван луйс гээд бүгдээс мөнгө зээлэв. Гарт байсан бүх мөнгөө өгч, хоосролд ч хүргэж болох наймаа хийж, мөнгө хүүлэгч, бэлэн мөнгө зээлдэгч нарын бүхэл бүтэн бүлэглэлтэй ч наймаалцжээ. Тэр үлдсэн амьдралынхаа он жилүүдийг барьцаалж, хожим нэр төрөө хамгаалж чадах эсэхээ ч үл мэдэн гарын үсгээрээ дэнчин тавьж, зовлон шаналал болсон ирээдүйн нүүр царай, хар ядуу гуйланчлалт амьдрал, ирж болох биеийн зовлон, сэтгэлийн гачлааны бүхий л бололцоог мэдэрч, айн мэгдсэн хэвээр уран дарханы лангуун дээр гучин зургаан мянган франк тавьж шинэ зүүлтээ авахаар явжээ.

Мадаам Форэстиэрт мадаам Лойсэл зүүлтийг нь буцаан өгөхөд тэр хүйтэн өнгөөр,

-Чи үүнийг удаалгүй буцааж өгөхгүй дээ. Надад хэрэг болох байсан ч юм билүү гэж хариулжээ.

Найзынх нь эмээж байсан шиг тэр савыг нээж үзсэнгүй. Хэрвээ тэр орлуулж хийснийг нь мэдсэн бол юу гэж бодох байсан бол? Юу гэж хэлэх байсан бол доо? Түүнийг хулгайч гээд барихгүй л байсан болов уу?

***

Мадаам Лойсэл доромжлол болсон ядуу зүдүү аймшигт амьдрал туулж эхэлжээ. Эхнээсээ л тэр өөрийн үүргээ баатарлагаар биелүүлж байв. Энэ аймшигт өр зээл төлөгдөх хэрэгтэй байлаа. Бүсгүй үүнийг төлөх л болно. Шивигчнээ ч явуулав. Тэд байр сууцаа солиод дээврийн доорхи хонгилд нүүн оржээ.

Бүсгүй гэрийн хүнд хүчир хөдөлмөр, гал тогооны дур гутаам ажлыг хийж мэддэг болов. Тэр аяга таваг, хайруулын тавагны ёроол, заваарсан тогоо шанагыг ягаан хумсаа элэгдтэл угаадаг болжээ. Тэр орны бохир хэрэгсэл, өмд цамц, аяга таваг арчдаг даавуу зэргийг угаагаад гэцэн дээр хатаахаар гадаа өлгөж, өглөө бүр хогийн тантанг гудамж руу гаргаад, ус зөөхдөө зогссон газар болгоноо амьсгаагаа авах гэж амсхийдэг болов. Ядуу эмэгтэй шиг хувцаслаад, хүнсний мухлаг, жимсний худалдаачин, мах худалдагч руу явж, гартаа сагс бариад үнэ тохиролцож, гутаан доромжлуулж, хөөрхийлэлтэй мөнгөнийхөө хагас пэнни болгоны төлөө тэмцэж байлаа.

Сар бүр өрнөөс нь төлөгдөх ёстой бөгөөд зарим нэгийн нь зээлийн хугацааг сунгуулж хугацаа хождог байлаа. Нөхөр нь оройдоо худалдаачны данс цэгцэлж, шөнөдөө үргэлж хуудас бүрийн таван пэннигээр хуулан бичлэг хийж давхар ажил хийдэг байв.

Энэ амьдрал арван жил үргэлжлэв.

Арван жил болоход бүх өр нь төлөгдөж, мөнгө хүүлэгчийн өртөг, ноогдсон хүүний хуримтлал гээд бүгдийг нь төлж дуусчээ.
Одоо мадаам Лойсэл хөгшин харагдаж байлаа. Тэр бусад ядуу айл гэрийн хатуу ширүүн зантай, бүдүүлэг авгай нарын нэгэн адил болжээ. Yсээ ч сайн торддоггүй, банзалаа хайнгахан өмсдөг болсноор барахгүй урьд булбарай байсан гарын нь алга эвэршиж улайжээ. Тэр чанга дуугаар ярьж, шал зүлгэхдээ хаа сайгүй ус үсэргэдэг болжээ. Гэвч заримдаа нөхөр нь ажилдаа явсан хойгуур цонхны дэргэд суугаад дээр өнгөрсөн тэр нэг орой, өөрийнхөө хамгийн үзэсгэлэнтэй, бусдын тийм их бишрэл хүндэтгэлийг төрүүлж байсан тэр л үдэшлэгийг дурсдаг байв.

Тэр үнэт чулууг гээгээгүй бол юу болох байсан бол? Хэн мэдлээ? Хэн мэдлээ? Амьдрал ямар хачин юм бэ, ямар хувирамтгай вэ? Ямар жаахан зүйлээс аврал, мөхөл ирэх билээ!
Нэгэн бүтэн сайн өдөр, долоо хоногийнхоо ажлаа дуусгачихаад, сэтгэлээ сэргээхээр Чампс Элисэйн гудамжаар алхаж яваад тэр гэнэтхэн нэгэн эмэгтэйг хүүхдээ салхилуулж явахыг олж харав. Энэ бол мадаам Форэстиэр байсан бөгөөд тэр гоо үзэсгэлэнтэй, залуу, дур булаам хэвээр харагдаж байлаа.

Мадаам Лойсэлийн сэтгэл хөдөлжээ. Түүнтэй тэр уулзсан нь дээр үү? Тийм ээ, мэдээжийн хэрэг. Тэгээд ч тэр одоо бүгдийг төлж дууссан хойно, түүнд бүгдийг хэлэх хэрэгтэй. Яагаад үгүй гэж?

Мадаам Лойсэл түүн рүү дөхөж очив.

-Өглөөний мэнд, Жанни!

Нөгөөх нь түүнийг таньсангүй. Ядуу танихгүй бүсгүйгээр хэзээний танил мэт дуугаар тэгж дуудуулсандаа гайхаж байлаа.

-...мадаам гэж тэр түгдрээд,

-... та намайг андуураад байх шиг байна гэлээ.

-Yгүй ээ...Би Матилда Лойсэл байна.

Найз нь дуу алдав.

- Ай хөөрхий... Матилда минь! Чи ямар их өөрчлөгдөө вэ!...

-Тиймээ, чамтай хамгийн сүүлд уулзсанаас хойш би их хүнд хэцүү амьдрал, маш их зовлон гунигтай учирсан… Энэ бүгд цөм чамаас л болсон.

-Надаас болсон гэнээ!... Яахаараа тийм байдаг билээ?

-Яаман дээр болсон үдэшлэгт зориулж чамаас зээлдсэн алмаазан шигтгээтэй хүзүүний зүүлтийг чи санаж байна уу?

-За тийм. Тэгээд?

- Би түүнийг чинь гээчихсэн юм.

-Яаж тэгж болох вэ? Яагаад? Чи түүнийг надад буцааж өгсөн шүү дээ.

-Би чамд яг адилхан өөр зүүлт авчирч өгсөн юм. Тэгээд сүүлийн арван жилийн турш бид түүний өрийг төлж байлаа. Чи бидэнд энэ бүхэн ямар хэцүү байсныг ойлгоно биз. Бидэнд ямар ч мөнгө байгаагүй... Ямартаа ч энэ бүхэн эцэстээ төлөгдөж дууссан. Би үүнд харин баяртай байгаа.

Мадаам Форэстиэр гайхширан зогтусав.

-Чи миний зүүлтийг орлуулах гэж алмаазан зүүлт авсан гэж хэлэв үү?

-Тиймээ. Чи мэдээгүй гэж үү? Маш адилхан харагдаж байсан даа гэж Матилда хэлээд гэнэн сэтгэл, бахархал хоёрыг хослуулан баяртай гэгч нь инээд алдав. Мадаам Форэстиэрийн сэтгэл хөдөлж түүний хоёр гарыг гартаа барьлаа.

-Ай, хөөрхий Матилда минь! Минийх чинь хуурамч өнгөлгөөтэй байсан юм. Аль сайндаа л таван зуун франкны үнэтэй байсан эд шүү дээ!...

1884 он

Орчуулсан Даваабатын Сайнбаяр
Конвэй - Чикаго
2002 оны 5 сар